دگری

ایرانیان در درازای تاریخ خود، حوادث بنیان براندازی را تجربه کرده اند که هر یک از آن حوادث برای محوشدن ایرانیان در اقیانوس تاریخ کافی بود. شکست هخامنشیان و نابودی ساسانیان از جمله آن حوادث به شمار می آیند، اما ایرانیان از هر دو حادثه پیروز بیرون آمدند. این که بحران هویت در شاهنامه چگونه مطرح شده است، و روایت های شاهنامه برای آن بحران چه راه حلی ارائه می دهند، سؤال هایِ اصلی این پژوهش اند. در شاهنامه استقرار حکومت مرکزی قدرتمند و بازتولید ساختارها از عوامل اصلی تداوم حیات و هویت ایرانی به شمار آمده اند. حکومت ها از طریق جنگ و فرهنگ، با آفرینش «دگری» تخیل خودی/ بیگانه را فعال می کردند. هرگاه تمرکز حکومت از میان می رفت و تقابل با دیگری کم رنگ می شد، بحران هویت آغاز می شد. فردوسی علاوه بر این عوامل، عنصر اساسی زبان را هم اضافه کرد. احیا و حفظ زبان پارسی به ویژه در دوره فروپاشی حکومت ساسانیان، منجر به تقویت حافظه تاریخی ایرانیان شده است. بنابراین پژوهش حاضر در پی آزمون فرضیه خود، به خوانش متن شاهنامه در قالب تفسیرگرایی پرداخته است و با مقایسه دو حادثه تسلط یونانیان و اعراب مسلمان بر ایران، کفایت علّی و کفایت معنایی را در نظر داشته است.