اساطیر ایران باستان

هویّت سیاسی یکی از مهم ترین مسائل مهم در پدیده «دولت ملّت سازی» است. از آنجا که شاهنامه فردوسی در میان متون کهن ما، نقشی اساسی در شکل گیری هویّت ایرانی دارد؛ بنابراین نوع نگاه و تأثیر آن در بُعد سیاسی هویّت، اهمیّت ویژه ای می یابد. نویسنده مقاله با توجّه به این موضوع، تلاش کرده است، به جستجوی مؤلّفه ها و عناصر تشکیل و تحکیم هویّت سیاسی و اجتماعی ایران بپردازد. در پاسخ به پرسش مذکور، فرضیّه مقاله طرح و در ضمن آن عناصری چون «دولت»، «طبقات اجتماعی»، «شکل گیری مرزهای سیاسی» و «سازوکارهای زندگی اجتماعی» به عنوان مهم ترین شاخص های تشکیل و تحکیم هویّت سیاسی ایران معرّفی شده و در بخش های مختلف مقاله مورد بررسی قرار گرفته اند. نویسنده در پایان به این نتیجه رسیده است که فردوسی آگاهانه و در ضمن اسطوره پردازی خود در بخش اساطیری شاهنامه ، هر آنچه را که برای شکل گیری هویّت سیاسی اجتماعی یک «ملّت» لازم بوده، بنیان نهاده است.

یکی از مهمترین ابزارهای انتقال میراث فرهنگی و حفظ آثار گذشتگان، ادبیات است و بایدگفت بخشی از عناصر فرهنگی ایرانِ دوران اسلامی تحت تأثیر ایران باستان قرار داشته که ردِّ پای آن را می توان در متون ادبی این دوران مشاهده نمود. در این پژوهش تلاش شده تا عناصر معنوی ایران باستان که شامل، فلسفه و مذهب، مناسک، اساطیر و تمامی پدیدارهای ناملموس که به نحوی یادآور آن دوران بوده و در شعر خیّام بازتاب داشته است، بررسی نماید. این عناصر معنوی به طور خاص مباحثی چون اندیشه های زُروانی و تأثیر فردوسی، نمود عقاید باستانی اسماعیلیان و خرّمدینان در شعر خیّام، موسیقی، مراسم شراب و همچنین تجلّی اساطیر ایران باستان در شعر خیّام را در برمی گیرد. شعر خیّام آمیخته ای از پرسش های عمیق فلسفی در قالب رباعی است که این قالب شعری خود محملی ایرانی برای سرودن است. شاعرتحت تأثیر حماسه های سبک خراسان و همچنین نزدیکی تاریخی به دوران احیای تمدن ایرانی در زمان سامانیان و بالاگرفتن کار اسماعیلیان در دوران حیات شاعر که ایشان خود تحت تأثیر ایران باستان بوده اند، به سرودن این رباعیات پرداخته است. این اشعار بازتاب مضامینی اسطوره ای و باستانی است که در قالب ادبیات و طی یک رشته تداوم فرهنگی به عصر شاعر رسیده است.