ایل قشقائی

انسان همواره در تعامل با محیط اجتماعی خود، مراتبی از حریم را با منظورهای متفاوت، برای خود، افراد پیرامون خود و انجام فعالیت هایش در نظر می گیرد. ایجاد حریم به به دو عنصر؛ معانی ذهنی که ایجاد حریم را حکم می کنند و دوم، امکانات موجود فرد وابسته است. حریم، دیده نشدن، شنیده نشدن، بوئیده نشدن و در دسترس قرار نداشتن چیزهائیست که با رعایت فواصل فضائی و زمانی در محیط زندگی افراد عینیت می یایند. مسئله اصلی این تحقیق، کنکاش در مورد ماهیت حریم در محیط های مسکونی است و هدف آن فهم دلایل و منشاء شکل گیری حریم در محیط های مسکونی می باشد. اهمیت و ضرورت این تحقیق را می توان در یک تعریف از خانه بدین صورت ارائه نمود، که خانه مرکز فعالیت های روزمره انسان هستند، که این فعالیت ها با حرایمی از یکدیگر روی می دهند. لذا ضرورت دارد که ماهیت این حرایم مورد بررسی قرار گیرد، که همین تعریف، اعتبار بیرونی تحقیق را در جهت بازتعریف مناسب این حرایم در طراحی محیط های مسکونی شاخص می نماید. پژوهش پیش رو که بر مبنای مشاهده و توصیف محیط انسان ساخت قرار گرفته است، با استدلال منطقی به خصوصیات انواع حریم، منشأ و نحوه نمایش آن در محیط زندگی انسان می پردازد، که با مصداق های عینی از محیط سکونت ایل قشقائی آراسته شده است. یافته های این پژوهش، نشان می دهند که معانی ذهنی که بر ایجاد حریم در محیط های مسکونی مطالعه موردی حکمفرما هستند، از «جایگاه اجتماعی» و «موقعیت افراد و فعالیت های خانوار» تأثیر می پذیرند، و امکاناتی که در محیط برای تأمین حریم به کار گرفته می شود، خصوصیات فضائی و زمانی محیط انسان ساخت هستند. خصوصیات فضائی، وجوهی همچون«فاصله فضائی» و «جلو / عقب» را در محیط کالبدی برای تأمین حریم بدست می دهد، و خصوصیات زمانی، وجوهی مانند «فاصله زمانی» و «توالی زمانی قرارگاه ها» را به کار می گیرد، که ریشه در رعایت فواصل بویائی، شنوائی و بینائی محرمیت در فرهنگ دارد. نتایج این پژوهش، به فهم چگونگی شکل گیری سکونت گاه های انسانی و چگونگی استفاده انسان از قابلیت های محیط پیرامون برای تعامل با محیط اجتماعی خود کمک می نماید.

از دیرباز، عشایر ایران به لحاظ نوع زندگی و معیشت خود، یعنی دامپروری متحرک یا کوچ روی، مسکن خود را به صورت قابل حمل، مقاوم، سبک و با قابلیت نصب و جمع سریع ساخته اند. گونه شناسی سیاه چادرهای عشایری ایران به عنوان بخشی از مطالعات میراث معماری ایران، از جنبه های مختلف دارای اهمیت است؛ سیاه چادر عشایری، از مصالح بوم آورد با ساختار سبک و مقاوم در برابر شرایط مختلف جوی و حمل و نقل مداوم، به صورت خودکفا توسط عشایر تهیه می شود و اجزای آن قابل بارگیری بر روی چهارپایان هستند. از دیگر جنبه های مهم و قابلیت های آزموده شده سیاه چادر عشایری، تغییر فرم و ساختار آن در اوقات و فصول مختلف سال با عناصر مشخص و ثابت است که در چهار حالت؛ تابستانه، زمستانه، کوچ روی و تغییر سریع در بارندگی های پیش بینی نشده است. سادگی، انعطاف، سرعت برپایی و اقتصادی بودن، از دیگر وجوه اهمیت سیاه چادر های عشایر هستند. با توجه به ماهیت پژوهش و اقتضای فهم خصوصیات معماری کوچ، انجام این تحقیق تحت "روش تحقیق توصیفی" جهت تصویرسازی ماهیت و وضعیت سیاه چادر ایل قشقائی انجام شد. از زیرشاخه های روش تحقیق توصیفی، از نوع "پیمایشی" و "روش مقطعی" استفاده شد که به منظور گردآوری داده ها درباره خصوصیات سیاه چادر ایل قشقائی، در یک مقطع زمانی یک ساله از "نمونه گیری نظری هدفمند" بهره گرفته شد. برای انجام این پژوهش، علاوه بر مطالعات کتابخانه ای، مطالعات میدانی بر روی فرم، شیوه ساخت و عناصر سیاه چادرهای ایل قشقائی که محدوده کوچ روی و قشلاق و ییلاق آنان از جنوب استان اصفهان تا فارس و بوشهر و خوزستان بوده، صورت گرفته اند. اهمیت گونه شناسی سیاه چادر ایل قشقائی در این است که این سیاه چادرها، تنها گونه سیاه چادر با فرم مکعب شکل در حالت تابستانه در دنیا هستند. یافته های این پژوهش در حوزه مطالعات معماری ایران، علاوه بر ثبت بخشی از میراث فرهنگی و معماری ایران، که رو به فراموشی است، می توانند الهام بخش ایده های جدید برای طراحی نوین معماری چادری با زمینه فرهنگی باشند.