گردشگری زنان

بیش از دو دهه است که پژوهشگران گردشگری به موضوع جنسیت توجه نشان داده اند و به تدریج مسئلۀ نابرابری، محدودیت ها، و ادراک زنان از محدودیت، ترس، خطر، تهدید، و امنیت، وارد حوزۀ مطالعات اجتماعی و گردشگری شده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی ترس های زنان در سفر و راهبرد های رویارویی آنان با این ترس ها انجام شده است. رویکرد کیفی با اتکا به 19 مصاحبۀ عمیق نیمه ساخت یافته اتخاذ شد. مشارکت کنندگان، زنان متعلق به پایگاه اجتماعی اقتصادی متوسط ساکن شهر مشهد بودند. یافته ها در چارچوب سه نوع ترس (ساختاری، اجتماعی، و شخصی) و سه نوع شیوۀ رویارویی با این ترس ها مقوله بندی شد. در این طبقه بندی، منظور از ترس ها یا راهبردهای «ساختاری»، منابع ترس یا راهبرد های مواجهه ای است که به ساختار اجتماعی، کالبدی، و طبیعی مقصد گردشگری مربوط می شود. کاربرد صفت «اجتماعی» برای ترس ها و راهبردها، ناظر به اموری است که در فرایند کنش متقابل رخ می دهد. ترس ها و راهبرد های «شخصی» نیز به اموری مربوط است که بیشتر در محدودۀ انتخاب ها، ترجیحات، قابلیت ها، و ابتکارات شخصی و شناختی می گنجد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که اگرچه زنان به سبب شرایط ذهنی خود، شرایط عینی محیط های گردشگری، و برساخت اجتماعی ترس در زنان، ترس هایی را تجربه می کنند، اما در برابر آن، انواع مقاومت فعالانه یا انفعالی را درپیش می گیرند و از آن به عنوان ابزاری برای توانمندسازی خود بهره می گیرند. اگرچه این تجربه ها به لحاظ کیفیت و عمق با تجربه های زنان کشورهای توسعه یافته متفاوت است، اما با وجود تمهیدات محافظه کارانه تر، مسیر مشابهی را می پیماید.

گردشگری به منزله یک فعالیت فراغتی مدرن در جوامع معاصر شناخته می شود. با این حال، همچون بسیاری از فعالیت های فراغتی، دسترسی به سفر و گردشگری توزیع برابری در میان دسته های مختلف اجتماعی از جمله طبقات و جنسیت های مختلف (زنان و مردان) ندارد. از سوی دیگر، طبقه متوسط در جامعه ایران دگرگونی های وسیعی را در ارزش ها، الگوهای رفتاری و انتخاب ها در دهه های اخیر تجربه می کند. از همین رو، هدف پژوهش حاضر پاسخ به دو پرسش ذیل است: نخست اینکه زنان امروز طبقه متوسط در کلان شهرهای ایران چه کارکردهایی برای سفرهای تک جنسیتی ادراک می کنند؟ و دوم اینکه زنان مذکور در سفرهای تک جنسیتی پیش، حین و پس از سفر چه چالش هایی را ادراک می کنند و برای مواجهه با این چالش ها چه راهبردهایی را اتخاذ می کنند؟ برای این منظور رویکرد کیفی و روش مردم نگاری اتخاذ شد. در این زمینه، از چهارده زن مصاحبه عمیق انجام شد. یافته ها نشان داد زنان دو نوع کارکرد سلبی و ایجابی برای سفرهای تک جنسیتی/ تنها قائل اند. مهم ترین چالش آن ها، پیش از سفر، جلب رضایت خانواده و مدیریت منزل در غیابشان بود. چالش های حین سفر نیز به دو گونه عاطفی و کارکردی قابل دسته بندی بود. چالش های پس از سفر نیز چندان حائز اهمیت دانسته نمی شد. زنان برای مقابله با این چالش ها راهبردهای گوناگونی اتخاذ می کردند که طیفی از واکنش های منفعلانه تا فعالانه و خلاقانه را در برمی گرفت. در مجموع، سفر تک جنسیتی یا تنها برای زنان عرصه تجربه ، محک زدن و اثباتِ قدرت، عاملیت و استقلال آن ها در جامعه معاصر ایرانی بود.