عدد چهار

پرداختن به زمان به مثابه امر مقدس کهن در آیین روز نو سال نو، همواره مورد توجه فرهنگ باستانی ایران بوده است. بازتاب تداوم این کنش تا دوران اسلامی را احتمالا می توان در نمونه نگاره نسخه التریاق با موضوع باریابی، مشاهده کرد. این سوال مطرح است که چگونه زمان مقدس روز نو از سال نو با نگاره باریابی نسخه التریاق ارتباط پیدا می کند؟ مقاله حاضر ابتدا به روش اسنادی، ضرورت توجه به زبان رمزی کیهانی در فرهنگ کهن ایران با تکیه بر اندیشه میرچا الیاده را عامل بازشناسی تقدس زمان آیینی روز نو از سال نو دانسته که هدف تحقیق است. سپس امور تقدس انگاشته؛ عدد چهار، جم، جام جم، محتوای درون جام و رنگ محتوا در ارتباط با زمان قدسی را با طرح نظراتی که همسو با دیدگاه الیاده به نظر می رسند، تحلیل کرده و سعی در تطبیق آن امور بر روی عناصر تصویری نگاره مزبور، داشته که هدف دیگر تحقیق است. بر این اساس در هستی شناسی کهن، ما به ازای زمان ازلی در آیین روز نو هر سال نوی جامعه باستانی ایران، تجدید می شده و تمام امور زندگی مانند اشخاص، اشیاء و مفاهیم را مقدس می نموده است. اصرار بر لزوم تکرار آن آیین به جهت تداوم تقدس در بستر فرهنگی تا دوران اسلامی، مطرح بوده و بر موضوعات هنر نگارگری، تاثیر گذاشته که بازتاب آن را برای نمونه، می توان در نگاره باریابی نسخه التریاق، مشاهده کرد. بنا بر این، امور تقدس انگارانه؛ عدد چهار، شخصیت جم، جام او و محتوای درون جام جم در نگاره با باور کهن تجدید حیات و گشودگی آیین مزبور در زمان ازلی و تاثیر آن بر امور مرتبط با زندگی، هم زبانی کرده است

نگاره هفتاد هزار پرده یکی از نگاره های کتاب معراجنامه شاهرخی است. یکی از مهمترین نکاتی که با اولین نگاه به این نگاره به ذهن متبادر میشود، تقسیمبندی منحصر بهفرد قاب آن به چهار پرده عمودی است که شاید نظیر این نوع ترکیببندی در نگارگری ایرانی کمنظیر و حتی بینظیر باشد. با توجه به نام نگاره و همچنین مضمونی که نگاره متضمن آن است، سؤالاتی مطرح می شود: چرا از تقسیم بندی «چهار»گانه، برای نمایش «هفتادهزار» پرده استفاده شده؟ آیا استفاده از تعداد «چهار» پرده تعمدی بوده است؟ آیا می توان بین چهار پرده بهکاررفته و حجابهای چهارگانه ارتباطی یافت؟ مسئله مورد نظر در این مقاله بررسی واژه حجاب در فرهنگ اسلامی، بیان ارتباط میان حجاب و عدد چهار، و نشاندادن این است که تقسیمِ چهارگانه نگاره برای نشاندادن مفهوم حجابهای چهارگانه در اسلام بهکار میرود. از دیدگاه عرفان اسلامی حجابها چهارند که همان صفات رذیله انسانی هستند و مانع از رسیدن انسان به حقیقت واقعی میشوند. تقسیمبندی چهارتایی نگاره نشاندهنده همین موانع چهارگانه درونی است. هدف از این تحقیق نشاندادن این مطلب است که هفتاد هزار حجاب نور و ظلمت همان حجاب های چهارگانه ای هستند که در نهاد انسان وجود دارند؛ با توجه به این حدیث نبوی که: «شیطان من مسلمان شده است»؛ این حجاب ها از پیش روی پیامبر(ص) در شب معراج کنار رفته است و درواقع چهارگانگی تقسیمبندی نگاره معنای کناررفتن حجاب را در خود مستتر دارد. در این مقاله میبینیم که یکی از والاترین مفاهیم اسلامی– حجاب- در این نگاره مورد توجه قرار گرفته و به عنوان موانع نفسانی در مسیر لقاء پروردگار مطرح میشوند که از مقابل دیدگان پیامبر (ص) کنار رفته است و به همین دلیل از چهار پرده رنگی استفاده شده است. روشی که در این مقاله مورد استفاده قرار گرفته است، توصیفی-تحلیلی و نحوه گردآوری اطلاعات ازطریق منابع کتابخانهای است.