توصیف فربه

تاکنون منازعات روشی میان اهل تاریخ در ایران به طور جدی شکل نگرفته است؛ زیرا تسلط کافی به روش ها و پارادایم ها و نظریه های مختلف وجود نداشته است. آرام آرام پس از اشراف به روش های گوناگون، لازم است وارد گفت وگوهای روشی بشویم تا از پس آن گام در آزمون آن ها در مطالعات موردی بگذاریم تا به محک تجربه، به ضعف ها و قوت های هر کدام از پارادایم های روشی اشراف پیدا کنیم. ازاین رو نگارنده در نوشتار حاضر مسئله ای روشی را طرح می کند: مهم ترین وظیفه رشته ای مورخان چیست؟ مدعایی که در پاسخ به پرسش یادشده در نوشتار حاضر به بحث گذاشته می شود، درباره این است که مهم ترین وظیفه رشته ای مورخان عبارت است از توصیف فربه مهم ترین رویدادهای گذشته انسانی؛ زیرا قدرت دانش تاریخ در همین امر نهفته است. ضمن اینکه توصیف فربه به دنبال پاسخ به پرسش های چیستی و چگونگی می آید؛ پرسش هایی که به شدت مدنظر مورخان است.

کلیفورد گیرتز و میراث فکری وی یکی از برجسته ترین رویکردهای نظری، نه تنها در انسان شناسی، بلکه در علوم اجتماعی و علوم انسانی معاصر است. برنامه نظری گیرتز در انسان شناسی را می توان از خلال سنت هایی که پایه های اصلی تفکر وی را تشکیل می دهند درک، تجزیه و تحلیل نمود. گیرتز با تلفیق سنت ایده آلیسم آلمانی و رویکردهای هرمنوتیک قاره ای؛ با میراث فکری وبر و پارسونز در جامعه شناسی؛ رویکرد فلسفه تحلیلی ویتگنشتاین؛ و مهم تر از همه سنت انسان شناختی مطالعات میدانی، مشاهده مشارکتی و اتخاذ رویکردهای اتیک در این حوزه؛ به پایه گذاری سنتی اهتمام ورزید که سبب چرخشی پارادایمی، در مجموعه علوم اجتماعی گردید. این مقاله، به بررسی رویکرد روشی گیرتز در حوزه انسان شناسی، با تاکید بر دو کار عمده وی، یعنی تفسیر فرهنگ ها و صورت بندی مجدد تفکر اجتماعی پرداخته است و از خلال بررسی سنت های فکری موثر و همچنین زمینه اجتماعی تفکر وی، سعی در به دست دادن خوانشی کلی از دیدگاه روشی وی در حوزه علوم انسانی و اجتماعی به طور کل و انسان شناسی به طور خاص دارد.

مدعای اصلی جستار حاضر این است که مهم ترین مسئولیت علمی مورخان چه در دوره سنت و چه در دوره مدرن، توصیف عمیق و گسترده رویدادهای مهم گذشته انسانی است. برخی از ناقدان این مدعا، ایرادهایی را بدان وارد و آن را نقد کرده اند؛ از قبیل ترویج رویکرد سنتی، نقلی و اثبات گرایانه به دانش تاریخ که دیگر دوران آن گذشته است؛ ترویج کلیشه کاذب دوگانه «توصیف یا تحلیل»؛ نفی بهره برداری از روش و نظریه در پژوهش های تاریخی، تبلیغ رویکرد خنثی و بی توجه به مسائل اکنون جوامع انسانی (تاریخ برای تاریخ) و... . نگارنده در این جستار می کوشد در کنار تشریح بیشتر مدعای خود، به این نقدها نیز پاسخ درخور ارائه کند تا در مسیر تفاهم بیشتر میان اهل تاریخ درباره ماهیت و کارویژه اصلی تاریخ شناسی گامی بردارد. تأکید نگارنده بر این است که دفاع از کارویژه اصلی دانش و رشته تاریخ تلاشی است برای جلوگیری از زوال و تحلیل رفتن این رشته دانشگاهی در درون دیگر رشته های علوم انسانی و رفتاری و به ویژه علوم تعمیمی جامعه شناسی و سیاست شناسی؛ ازاین رو راه برون رفت از این وضعیت بحرانی را برجسته سازی توصیف فربه به عنوان مهم ترین وظیفه رشته ای مورخان ارزیابی می کند.