فرهنگ و رسوم

من بین التقالی د والطقوس الموجوده والمتداوله بین الناس یمکن أن نشیر إلی الاستسقاء أو طلب الماء وهو تقلید یتضمّن بعض الحرکات التمثیلیه ولها جذور وطیده فی التقالید الإیرانیه القدیمه وهی ذات صله بتقالید ومعتقدات الدین والأساطیر وتذکرنا بعباده آناهیتا، آلهه الخصب والمطر فی تلک الحقبه الزمنیه. کان هذا الطقس متدوال بین مناطق کبیره من إیران والشرق الأوسط ویتم عبر حالات تطبیقیه مختلفه بحیث تتم أنواع طلب الماء والاستسقاء بصوره جماعیه أو شخصیه وبمعیه الدمی والإنسان والدعاء والأشیاء والحیوانات. وفی هذا المقال نرید تسلیط الضوء علی الطرق المختلفه لحالات الاستسقاء وطلب الماء والتقالید التمثیلیه المتداوله فی شمال إیران وجنوبها. إنّها تقالید تتمّ من أجل انقطاع الماء وکذلک زیاده الأمطاء أو الاستسقاء، الأمر الّذی یعود جذوره إلی التقالید والتعالیم التمثیلیه فی عباده آلهه الماء فی المعتقدات الإیرانیه القدیمه والأثریه. قمنا بتحدید واختیار عده طقوسات مختلفه وتناولها هیکلیتها ودراسه الأبعاد التمثیلیه المختلفه فیها من خلال الاعتماد علی المنهج الوصفی-التحلیلی. غایه کاتبه هذا المقال هی أن تبین وتشیر إلی الهیکل المشترک فی التقالید التمثیلیه لطقوس وتقالید الاستسقاء القدیمه وتعلن أنها لم تکن مجرد عرض، بل إنّ لها جذور فی المعتقد الأسطوری والمتجذر بین الإیرانیین الذین ما زالوا یعملون بها فی ظل الدیانه الجدیده.

سیّاحان، سفیران ملّت ها در حوزه فرهنگ و تمدنِ پیشامُدرن به شمار می روند، آن ها با سفر به سویه های نامعلوم و کرانه های ناپیدا، فارغ از هر نیّتی که داشته اند، دشواری و رنج سفر را بر خود هموار کرده تا با نگاه جامعه شناختی و هستی شناسانه، از فرهنگ و آداب و رسوم و موقعیّت دیگر ملّت ها آگاهی یابند. حجم بزرگی از آگاهی های ما در گستره تاریخ و جوامع، حاصلِ جستجوها، مشاهدات و گزارش هایی است که از جانب سیّاحان و گردشگران و در قالب سفرنامه ها، برجای مانده است، مانند سفرنامه های ناصرخسرو، ابن بطوطه، کلاویخو و دلاواله که هر یک به فراخور، مبنای آگاهی و شناخت ما از کیفیّت جوامعِ دوردست های تاریخ و میانه های تمدن اسلامی است. با روی کار آمدن سلسله صفویه، شمار سیّاحان و سفرنامه ها رو به افزایش نهاد، چنان که سفرنامه های دلاواله، شاردن، تاورنیه و... از مهم ترین منابع این دوره به شمارند. دراین میان پیترو دلاواله، جهانگرد ایتالیایی، یکی از نامبُردارترین سیّاحان غربی است که در آغاز سده هفده میلادی(1617)، آن هم با نیّات سیاسی، به دربار شاه عباسِ صفوی راه یافت و متعاقب آن پس از شش سال اقامت در ایران و در مجاورت دربار، حجم معتنابهی از مشاهدات و برداشت های خود را از فرهنگ و سنّنِ ایرانی با رویکرد مردم نگرانه و دیدگاهی وقایع نگارانه به تصویر کشید. این نوشتار می کوشد به شیوه اسنادی و کتابخانه ای بخش هایی از مشاهدات و داوری های مردم نگرانه این سیّاح ایتالیایی از آداب و رسوم ایرانی/ مازندرانی را که در یکی از سفرهای سالیانه شاه عباس به مازندران(بهشهر) ملازم او بوده است، بررسی و تحلیل نماید.