ژئومیتولوژی

در گذشته، انسان ها به اقتضای شرایط زمانه با طبیعت پیرامون خود رابطه نزدیک تری داشته اند و همواره بسیاری از پدیده ها و رویدادهای گوناگون کره زمین، ذهن و توجه آنها را درگیر خود کرده است؛ چنانکه در پی یافتن پاسخی روشن برای تبیین آنها برمی آمدند و هرگاه در این امر ناتوان می ماندند به ناچار از اسطوره ها کمک می گرفتند. معمولاً شخصیت های اسطوره ها موجوداتی فرازمینی هستند که تقدس، شرارت یا خیرخواهی دارند. افسانه های زمین شناختی که عوام شناسان آنها را افسانه های علت و معلولی یا توضیحی می نامند رایج ترین نوع فرهنگ عامیانه هستند که از پدیده های ژئومورفولوژیکی و زمین شناسی الهام گرفته اند؛ سنگواره ها نیز از این پدیده ها  به شمار می روند که در ارتباط با آنها، باورها و اسطوره های گوناگونی رواج یافته است. در فرهنگ عامه شهرستان ایوان غرب، اصطلاح «چنگ پری» به نمونه ای از سنگواره های دوکفه ای ها گفته می شود که نمونه ای از ژئومیتولوژی در این شهرستان است. امروزه نیز اسطوره های محلی مربوط به پدیده های علوم زمین در قالب ژئومیتولوژی بررسی می شوند. در فرهنگ عامه شهرستان ایوان، این سنگواره ها مورد احترام هستند و از اهمیت قدسی و روحانی بالایی برخوردارند و به طور کلی در ارتباط با آنها، سه داستان و افسانه محلی در بین مردم رواج دارد. بر پایه بررسی های انجام شده و یافته های پژوهش حاضر، مراحل لازم برای شکل گیری اسطوره های علوم زمین در فرهنگ عامه، عبارتند از: ارتباط متقابل انسان و محیط، مشاهده و برانگیخته شدن حس کنجکاوی، ناتوانی در فهم چگونگی شکل گیری پدیده ها، توجیه موضوع با دلایل فرازمینی، پیدایش باورهای افسانه ای، پذیرش اولیه و فراگیری تدریجی در جامعه، پذیرش نهایی و تثبیت در فرهنگ عامه، استمرار نسلی و مقید بودن به باور پدیدآمده.

ژئومیتولوژی بررسی رابطه بین عوارض ژئومورفولوژیک با فرهنگ شفاهی مناطق جغرافیایی است. هدف این پژوهش، بررسی رابطه ژئومیتولوژی با جذب ژئوتوریست در دره اخلمد و معرفی آن به عنوان یک مقصد جدید گردشگری است. اخلمد از مهمترین مقاصد تفریحی در استان خراسان رضوی است. اما به دلیل وجود عوارض خاص ژئومورفولوژیکی، افسانه های ریشه-داری در فرهنگ عامه منطقه شکل گرفته که برای عموم ناشناخته است و می تواند زمینه ساز توسعه ژئومیتوتوریسم در این محدوده شود. پژوهش حاضر از نوع پیمایشی و کاربردی است و از تحلیل ترکیبی برای دستیابی به پاسخ سوالات پژوهش استفاده شده است. اطلاعات مورد نیاز با روش های میدانی؛ مشاهده، مصاحبه و پرسشنامه گردآوری شده و به کمک نرم افزار spss تحلیل شد. نتایج پژوهش نشان می دهد که اکثر گردشگران اخلمد، ساکن خراسان رضوی هستند. مهمترین انگیزه سفر آنها بازدید و گردشگری بوده و افرادی که پدیده های ژئومیتولوژیک را دارای اهمیت و جذابیت می دانستند هزینه کرد بیشتری در سفر به اخلمد داشته اند.