رنگین نگاره

در نخستین دره در منطقه کوه های هومیان در شمال غربی کوهدشت لرستان، تخته سنگی معروف به سنگ مهرداد وجود دارد. قسمت زیر شکاف سنگ بیشتر از40 نقش رنگی به رنگ های قرمز روشن، قرمز- قهوه ای، سیاه و زرد دارا می باشد، که هر یک به سبکی متفاوت ترسیم شد ه است. این پژوهش با بررسی میدانی و کتابخانه ای با هدف بررسی این نقوش با شباهت هایی میان زندگی اجتماعی کوچ نشینان این منطقه در دوره بعد از عصرآهن انجام شده و بر پایه این فرضیه است که احتمالاً نقوش خاص بر روی سنگ مهرداد که بیانگرحرکت تعدادی انسان و حیوان در کنار هم می باشد، و کوچ انسان ها در کنار هم را به نمایش گذاشته است. نتایج نشان می دهند که این نقوش، احتمالاً در ارتباط با نحوه زندگی کوچ نشینی و حیوانات مرتبط با انسان ها، اسب، شتر، سگ و بز بر روی این سنگ نقش شده و با توجه به تاریخ اهلی سازی تمامی این حیوانات در کنار هم نمی تواند قدیمی تر از عصرآهن باشد. در این مقاله سعی شده است مستندنگاری و توصیف کاملی از نقوش و یافتن چرایی وجود آنها پرداخته شود تا بدین وسیله بتوان به مفهوم نگاری نقوش هومیان و شناسایی از چشم  انداز گذشته پرداخت.

بیان مسئله: سنگ نگاره یکی از رایج ترین شیوه های بیان و انتقال پیام در جوامع بوده که در پهنه سنگ های صخره ای بازتاب یافته است.  در این میان استان لرستان و کوه های زاگرس، از مناطق ویژه ای است که این نوع رنگین نگاره ها در آن یافت شده است. در این پژوهش، به بررسی ساختار اجرایی و ریخت شناسی نقوش حیوانی رنگین نگاره های استان لرستان در دو شهرستان کوهدشت و پلدختر پرداخته شده است. اکنون سؤال این است، ساختار اجرایی، طراحی، ویژگی های بصری و موضوع نقوش حیوانی رنگین نگاره های استان لرستان چگونه است؟هدف:  بررسی ویژگی های بصری، ادراک موضوعی و صحنه های روایی نقوش حیوانی رنگین نگاره های استان لرستان هدف این پژوهش است.روش پژوهش: این پژوهش به شیوه توصیفی-تحلیلی و تطبیقی است و مبتنی بر گردآوری اطلاعات به شیوه میدانی، آزمایشگاهی و کتابخانه ای است.یافته ها: در مجموع شصت و سه نقشمایه حیوانی (اسب، بزکوهی، شتر، گوزن و سگ) شناسایی شد. سبک ترسیم نقش ها عمدتاً به صورت واقع گرایانه و بدون بسترسازی است و در برخی موارد (نقشمایه بز و سگ) سبک انتزاعی به کار برده شده است. نقوش فاقد حجم پردازی بوده و عمق نمایی و عدم رعایت تناسبات در برخی از نقوش قابل مشاهده است. نقوش با رنگ های قرمز، سیاه و نارنجی بر سطح سنگ، بدون سایه روشن ترسیم شده است. برمبنای مطالعات آزمایشگاهی رنگ استفاده شده در این سنگ نگاره ها، ترکیبی از اکسیدآهن II و III است. بررسی تطبیقی نشان داد نقوش از لحاظ ساختار مورد نظر شبیه سنگ نگاره های فلات ایران (زاگرس) است. در نهایت با بررسی نقوش حیوانی در استان لرستان می توان به اهمیت این جانوران در زندگی مردم ساکن این دیار و شناختی کلی از جریان زندگی ایشان نیز دست یافت.

بخش شرقی شهرستان ماه نشان در استان زنجان، منطقه ای کوهستانی با کوه های نسبتاً بلند و دره های میان کوهی است. در دامنه یکی از بلندی های این ناحیه و در دیواره پناهگاه های صخره ای موجود در رشته صخره ای موسوم به آق داش، نگاره های جالب توجهی به تصویر درآمده است. نقاشی های آق داش که تنها رنگین نگاره های شناسایی شده در استان زنجان و احتمالاً شمال غرب ایران است، از لحاظ تنوع موضوعات نقش شده و تا حدودی تفاوت با سایر نقاشی های صخره ای ایران، اهمیت زیادی در مطالعه نگاره های صخره ای ایران دارد. موضوع بیشتر نقوش آق داش نقش مایه های هندسی است که در اشکال گوناگونی نقاشی شده اند. علاوه بر آن، نگاره های انسانی، جانوری و گیاهی از دیگر موضوعات به تصویر درآمده در پناهگاه های آق داش است. با توجه به شباهت بسیاری از نگاره های هندسی آق داش با نقش مایه های سفال های دوره مس سنگی غرب، شمال غرب و فلات مرکزی ایران، نیز وجود تعداد اندکی سفال های مربوط به این دوره پیرامون پناهگاه های آق داش، انتساب نقاشی های آق داش به این دوره پیش از تاریخی، بیش از هر دوره دیگری محتمل است.

سگ از نخستین جانورانی است که به دست بشر اهلی شده است و همواره دوستان و ملازمان خوبی برای انسان ها بوده اند. نقاشی هایی که در غارهای انسان های نخستین کشف شده حاکی از این موضوع است که این دوستی حداقل سابقه ای 16 هزار ساله دارد. سگ در صحنه ها و وضعیت های مختلف در هنر صخره ای ایران در چهار حوزه فرهنگی (شمال، غرب، جنوب و شرق) نقش شده است. با توجه به دیرینگی، تنوع و پراکنش این نقوش در سنگ نگاره های مناطق مختلف در ایران، هدف از این پژوهش، مطالعه نقش مایه سگ و بررسی نژاد واقعی این حیوان در هنر صخره ای استان لرستان است. سوال اصلی پژوهش این است: ریخت شناسی و نژاد نقش مایه سگ در رنگین نگاره های استان لرستان چگونه است؟ سگ در رنگین نگاره های استان لرستان در کدام صحنه ها و موضوعات تصویر شده است؟ نقش مایه سگ در رنگین نگاره های استان لرستان با چه سنگ نگاره هایی در ایران قابل مقایسه است؟ روش پژوهش حاضر، کیفی و به صورت توصیفی-تحلیلی- تطبیقی است. شیوه گردآوری اطلاعات به صورت (کتابخانه ای) و میدانی است. جامعه آماری در این پژوهش رنگین نگاره های استان لرستان در سه منطقه (سنگ مهرداد و میرملاس در کوهدشت و تخت چان پلدختر) است.