نظام متریک

در دوره قاجاریّه و به دنبال مواجهه بیش از پیش ایرانیان با تمدّن غربی، ضرورت نوسازی در عرصه واحدهای اندازه گیری، ذیل عنوان نظام متریک از سوی سیاستمداران و اندیشمندان احساس شد و در دوره رضاشاه پهلوی از طرف دولت مورد اجرا قرار گرفت و چون این مهمّ را دولت بر عهده داشت استقرار نظام متریک ابزاری برای تأمین اهداف حکومت شد. پژوهش حاضر به روش توصیفی- تبیینی با بررسیِ روند استقرار نظام متریک در ایران، اهداف دولت رضاشاه از استقرار نظام متریک را به عنوان یک مسئله مورد بررسی قرار می دهد و به این سؤال اصلی پاسخ می دهد که دولت رضاشاه در استقرار نظام متریک چه اهدافی را دنبال می کرد؟ یافته ها گویای این نکته است که ارتباط با تمدّن غرب و ضرورت واکاوی عقب ماندگی ایران، باعث توجّه به اصلاح اوزان و مقادیر بر پایه نظام متریک برای تسهیل تجارت شد، ولی، استقرار نظام متریک نه فقط در جهت تسهیل در مبادلات بازرگانی، بلکه در جهت کنترل و نظارت بیشتر دولت بر همه آحاد جامعه صورت گرفته است.

رساله تقدیرالمقاییس نوشته محمدحسن خان اعتمادالسلطنه و اثری در مورد اصلاحِ مقیاس ها در ایران عصر ناصری است که در آن اعتمادالسلطنه به شکل گیریِ مقیاس های مختلف اندازه گیری در میان جوامع مختلف، وجود مقیاس های گوناگون در ایران و ضرورت سامان دهی آن، توصیف نظامِ متریک فرانسه و ارائه طرحی برای یکسان سازی مقیاس ها در ایران با الگوبرداری از نظامِ متریک فرانسه پرداخته است. رساله، علی رغم بازخوانی و چاپ در نشریه پیام بهارستان ، مورد توجه محققان قرار نگرفته و زمان تألیف و ارزش تاریخیِ آن مغفول مانده است. بنابراین، مقاله حاضر قصد دارد زمان تألیف و ارزش تاریخیِ رساله را به عنوان یک مسئله مورد بررسی قرار دهد و به این پرسش پاسخ دهد که رساله در بحثِ اصلاحِ مقیاس ها چه جایگاهی دارد؟ نتیجه تحقیق حکایت از آن دارد که رساله در سه سال آخر دوره ناصری و با الهام از بحث های منورالفکران ایرانیِ معتقد به اصلاح مقیاس ها و مقادیر و در پاسخ به نیازهای اقتصادی آن زمان نوشته شده است و می توان آن را اولین طرحِ جامع برای تأسیس یک نظام واحد در مقیاس ها و مقادیر کشور دانست.