ارامنه تبریز

اسلام، مسیحیت و صابئین مندائی ادیانی الهی و توحیدی می باشند و نور در متون مقدس و باورهای پیروان این ادیان از اهمیت زیادی برخوردار است. در آیات مقدس قرآن، متون مقدس انجیل و متون مقدس صابئین مندائی، خداوند با عنوان نور معرفی شده است . هم چنین فرشتگان، پیامبران و بعد روحانی انسان نیز به نور منسوب شده اند و این وجوه نور در عناوین مختلف و به شکل های گوناگونی دیده می شود. این مهم موجب شده است تا در پژوهش حاضر مفهوم شناسی نور در ادیان اسلام، مسیحیت و صابئین مندائی و شناسایی وجوه اشتراک و افتراق مفهوم نور در ادیان اسلام، مسیحیت و صابئین مندائی به عنوان هدف پژوهش مورد توجه قرار بگیرد. در این راستا سؤالات زیر مطرح شده است: 1- نور در ادیان اسلام، مسیحیت و صابئین مندائی دارای چه مفهوم و جایگاهی می باشد؟ 2- مفهوم نور چه وجوه اشتراک و افتراقی در باورهای ادیان اسلام، مسیحیت و صابئین مندائی اهواز دارد؟ لازم به ذکر است برای پاسخ گویی به سؤالات مطرح شده اطلاعات کتابخانه ای و داده های اسنادی با رویکرد توصیفی- تحلیلی- تطبیقی بررسی شده است و نتایج پژوهش نشان می دهد خداوند در باورهای هر سه دین اسلام، مسیحیت و صابئین مندائی نور است و فرشتگان الهی ماهیتی نورانی دارند اما در دین صابئین مندائی بر فرشتگان و ماهیت نورانی ایشان بیشتر تأکید شده است درحالی که نقش حضرت محمد (ع) و حضرت علی (ع) در اسلام و حضرت عیسی مسیح (ع) در مسیحیت پررنگ تر است و بر مفاهیمی چون نور محمدی و نور ولایت و نیز نور مسیح بیشتر تأکید شده است.

سیاه قلم، شیوه ای تزئینی و آلیاژی از فلزات نقره، مس، سرب و گوگرد است و برای مشخص کردن نقوش در حکاکی مورد استفاده قرار می گیرد و در تبریز و اهواز با اختلافاتی جزئی در ترکیبات ساخته و اجرا می شود. ابتدا فلز پایه شکل داده می شود و درنهایت روی اثر گرد سیاه قلم پاشیده و حرارت داده می شود تا تثبیت گردد. روبه فراموشی نهادن این هنر در بین ارامنه و صابئین مندایی و وجوه اشتراک و افتراق در شیوه ی ساخت و اجرای آن اهمیت موضوع پژوهش است و همین امر ضرورت انجام پژوهش را ایجاد کرده است. بنابراین شناخت ترکیبات و نحوه ی ساخت آلیاژ سیاه قلم ارامنه تبریز و صابئین مندایی اهواز و شناسایی وجوه اشتراک و افتراق فنی آلیاژ و نحوه ی ساخت آن در بین دو قوم هدف اصلی پژوهش است. در این راستا اطلاعات کتابخانه ای، اسنادی و میدانی با رویکردی توصیفی- تحلیلی و تطبیقی بررسی شده و پژوهش به تجزیه و تحلیل مواد شیمیایی سیاه قلم دو منطقه پرداخته است و نتایج نشان می دهد ترکیبات سیاه قلم در بین ارامنه و صابئین مندایی با جزئیاتی اندک انجام می شود و سیاه قلم ارامنه شامل ترکیب نقره، مس، سرب و گوگرد است و در بین صابئین مندایی ترکیب سرب دار و بدون سرب هر دو رایج بوده است.

سیاه قلم یکی از شیوه های تزئینی فلزکاری و آلیاژی از فلزات نقره، مس، سرب و گوگرد می باشد و از آن برای ایجاد سایه روشن و جلوه بیشتر نقوش حکاکی شده بر روی سطح فلزات استفاده می شود. امروزه شهرهای تبریز در استان آذربایجان شرقی و اهواز در استان خوزستان از مراکز اصلی سیاه قلم می باشند و بیشتر هنرمندان ارامنه در تبریز و اقوام صابئی مندایی در اهواز از قدیم به این صنعت هنری می پردازند. در راستای اهمیت موضوع، هدف اصلی، بررسی تکنیک سیاه قلم بر روی حکاکی نقره تبریز و آثار صابئین مندایی اهواز و تطبیق نقوش تزئینی هنر دو قوم است و به بیان دیگر در این پژوهش، پژوهشگران به دنبال پاسخ به این سؤالات بوده اند که چه نقوشی در آثار سیاه قلم ارامنه تبریز و صابئین مندایی اهواز به کار می رود؟ و چه وجوه اشتراک و افتراقی بین نقوش تزئینی آثار سیاه قلم دو قوم وجود دارد؟ بنابراین اطلاعات پژوهش به شیوه کتابخانه ای، اسنادی و میدانی با رویکرد توصیفی- تحلیلی- تطبیقی بررسی شده و نتایج پژوهش نشان می دهد در تزئینات آثار سیاه قلم ارامنه بیشتر از تزئینات گیاهی و هندسی و ترکیب بندی انتزاعی از گیاهان استفاده شده و بیشتر نقوش آثار صابئین مندایی شامل نقوش گیاهی، حیوانی، انسانی می باشد که به صورت صحنه هایی از مناظر و طبیعت و جغرافیای محیطی این قوم می باشند.