شگفت انگیز

افسانه های عامه بخشی از گنجینة ارزشمند فرهنگ هر ملت هستند. در آذربایجان ایران افسانه ها با نام «عاشیق» پیوندی ناگسستنی دارند؛ زیرا عاشیق ها پردازندة تمامی داستان های آذربایجان اعم از رزمی و بزمی و یا حماسی و عشقی بوده اند. یکی از این داستان ها، داستان اصلی و کرم است که قهرمان داستان به ققنوس مانند شده است، سراسر داستان با نغمه های قهرمان جان می گیرد، اما سرانجامِ او، همانند ققنوس سوختن است و خاکستر شدن. این داستان با بن مایة کرامتِ «ولادت قهرمان داستان با سیب» آغاز می شود و با بن مایة شگفت انگیز لباس سحرآمیز پایان می پذیرد. متن داستان نیز از بن مایه های عاشقانه و کرامت مشحون است؛ ولی چون قهرمان داستان شخصیت منفعلی است و تنها ویژگی او رنج کشیدن، تحمل و صبرکردن است؛ از این رو بن مایه های حماسی و عیاری در آن چندان نمودی ندارد. این مقاله به بررسی بن مایه های داستان اصلی و کرم می پردازد.

پژوهش حاضر به تحلیل بن مایه های  داستانی  منظومه ی عزیز و نگار می پردازد  که جزو قصه های فلکلور و عامیانه ای است که به صورت روایی و سینه به سینه  و در منطقه ای خاص نقل می شده است. منظومه ای که بن مایه های داستانی آن از انواع حماسی، عاشقانه، شگفت انگیز و کرامت است. این منظومه ی محلی و عامیانه در منطقه ی طالقان، مورد هیچ گونه تحقیقی قرار نگرفته و معرفی آن در قدم اول از اهداف این پژوهش است. سیر این تحقیق با روش کتابخانه ای انجام گرفته و معرفی کوتاه این قصه، پیش درآمدی برای ارائه ی تحلیل بن مایه های آن است. از این اثر نگارش های متعددی در زمان های مختلف وجود دارد که هر یک در جزئیات با دیگر نگارش ها متفاوت است. این نسخ از روی هم نگاشته نشده اند و نقالان و مشتاقان پس از سال ها، از حافظه ی خویش و بنا بر سلیقه ی خود و مخاطبانشان آن را به نگارش در آورده اند. نتیجه ی تحقیقات و تحلیل در بن مایه ها نشان می دهد که اکثر بن مایه های قصه ی عزیز و نگار در ادبیات ایران و جهان دیده می شوند.  از جمله: کوری، سفر، خوارق عادت، نبرد، جنون و رقابت عشاق، نامه و نامه بر، درویش، سیب و چشمه؛ که حضور این گونه موتیف ها در این قصه از ارزش های آن به شمار می آید.