تجربه زیستی

در این نوشتار به منظور بررسی عوامل زمینه ساز اجتماعی در شکل گیری نگرش همسران طلبه نسبت به لباس روحانیت از روش کیفی «نظریه زمینه ای» استفاده شده است. بدین منظور 24 مصاحبه هدفمند به صورت عمیق و نیمه ساختاریافته از همسران طلاب صورت گرفت. یافته های پژوهش حاکی از آن است که مهم ترین عامل ایجادی و تأثیرگذار در نیرومندی نگرش همسران طلاب نسبت به روحانیت و لباس آنان «خانواده» است. عوامل شناختی در نگرش همسران طلاب نسبت به لباس روحانیت شامل «تأثیر استاد به عنوان دیگران مهم»، «معنویت روحانیون» و «اعتقاد به تقدس با پوشش لباس روحانیت» است. عامل احساسی نیز «احساس محبوبیت از تلبس» است و عوامل زمینه ساز رفتاری برای پذیرش لباس روحانیت شامل «تأثیر تلبس در میان مردم به عنوان نماد لباس پیامبر اکرم (ص) »، «شناخته شدن روحانیت با لباس خاص به عنوان یکی از شعائر اسلامی»، «تأثیر رضایت از زندگی بر تصور قالبی نسبت به روحانیت»، «ارتباط بهزیستی معنوی همسر با رضایت از زندگی طلبگی» است. همچنین عوامل مداخله گر که مانع پذیرش و همراهی کنشگر به پوشش لباس روحانیت همسر در مکان های عمومی می شود شامل «خود ساخته نبودن بعضی از روحانیون ملبس عامل تصور قالبی منفی به روحانیت» و «برداشت جامعه از جایگاه اجتماعی، اقتصادی خانواده طلاب» است.

زیارت مفهومی برای جابجایی انسان با تعیین مقصدی مقدس است و زیارت پیاده اربعین یکی از اشکال نوظهور سفر زیارتی در ایران است که در سال های اخیر مورد توجه قرار گرفته است. در پیاده روی اربعین بیشتر از هر عنصر دیگری بر مقوله های فرهنگی- اعتقادی تأکید شده است چرا که اربعین و حماسه عاشورا ظرفیت های زیادی برای بازخوانی و تفسیر دارد و طیف های مختلف جامعه هر یک به نحوی با این مقوله ارتباط برقرار می کنند. پیاده روی اربعین پدیده ای چندبعدی شامل تجربه زیارت، اقتصاد، سیاست، هویت، محیط زیست و مسائل اجتماعی است و یک اجتماع دینی برای رسیدن به حرکتی مقدس است که بدعتی در آن وجود ندارد. مقاله حاضر با اتکا به رویکرد کیفی و با تحلیل مصاحبه هایی که با دانشجویان، اساتید و کارکنان دانشگاه علامه طباطبایی انجام شده درصدد واکاوی ادراک و تفسیر این زائران از تجربه زیسته خود از این سفر است. پس از تحلیل داده های کیفی، سه مضمون اصلی شناسایی شد. این زائران «وحدت آفرینی و ایجاد همبستگی و همدلی» را مهمترین فرصت پیاده روی اربعین دانسته اند و همچنین «نبود بهداشت» و «نبود امکانات سفر» را مهمترین مشخصه ضعف این سفر زیارتی می دانند. از منظر این گروه از دانشگاهیان «فرهنگ سازی» و «ارائه خدمات بهداشتی» می تواند به بهتر برگزار شدن مراسم پیاده روی اربعین کمک کند.

اخانه از دیدگاه اقتصادی نوعی «کالا»، از دیدگاه هنری «نماد»، از دیدگاه جامعه شناسانه «نهاد»، از دیدگاه مهندسی و معماری «بنا» یا ساختمان، از دیدگاه شهرسازی «فضا» و از دیدگاه انسان شناختی نوعی «فرهنگ» است که تمام ابعاد مذکور را دارد. درک خانه و جایگاه آن در نظام روابط اجتماعی مردم و جامعه نیز با درنظر گرفتن تمامی وجوه نمادین، نهادین، مادی و زیباشناسانه خانه یا همان «فرهنگ خانه» امکان پذیر است. در انسان شناسی این شیوه جامع یا همه جانبه نگریستن به امور انسانی و اجتماعی را «رویکرد کل نگر» می نامند. «فرهنگ خانه» همچنین دربردارنده ریشه ها، کارکردها و الگوهای فرهنگی مسکن در هر جامعه معین است. در بخش «فرهنگ خانه: ریشه ها، کارکردها و الگوها» این مفاهیم را به مثابه چارچوب نظری مطالعه می شود. در این مقاله به بررسی ابعاد انسان شناختی فضاهای زیستی و خانه در رویکرد فضاهای خانگی و ادراک های فرهنگی از مسکن پرداخته می شود.