طاهر حداد

رویکرد جدید دین پژوهان در بررسی آیات و اعتقاد به نقش تدریج و تاریخمندی متون در تعیین و تغییر برخی احکام، برخی نواندیشان را بر آن داشت که برخی آیات احکام و نیز قوانین اسلامی را با توجه به شرایط اجتماعی روز بازنگری کرده و نظریات جدیدی در برخی احکام اسلامی مانند مسئله تعدد زوجات بیان دارند. براین اساس، پژوهش حاضر به هدف بررسی، تحلیل و تطبیق دیدگاه طاهر حداد و ابوزید که از نواندیشان در این زمینه هستند، انجام شد. بدین ترتیب کلیه کتب و مقالات منتشر شده در این موضوع مورد بررسی قرار گرفت. با بررسی به عمل آمده پژوهشی که موضوع مقاله حاضر در آن بررسی شده باشد، یافت نشد. نتایج بررسی های پژوهش حاضر نشان داد که دیدگاه ایشان با مفاد آیات 3 و 129 سوره نساء منطبق نیست؛ زیرا آیه 3 حکمی چندوجهی که شامل حداقل و حداکثر حکم است را بیان نموده و آیه 129 نیز با وجودی که از عدم امکان عدالت قلبی سخن گفته است، مطلبی دال بر تغییر و تبدیل حکم تعدد زوجات بیان نکرده و آن را نسخ ننموده است.

در جهان امروز، فلسفهی شریعت و چگونگی تعامل شریعت(امر ثابت) با مسائل اجتماعی(در بیشتر موارد امر متغیرِ متحول) و نیز تقسیمبندی دین و شریعت، از جملهی مهمترین دغدغهها و دلمشغولیهای نواندیشان مسلمان است. بدیهی است چگونگی خوانش از نص(متن دینی) و توجه به مبانی و روح و مقاصد آن، در شیوهی ارتباط دین و شریعت با امر واقع اثرگذار است. طاهر حدّاد با درک ضرورت وجودی اجتهاد و نیز تأکید بر نقش اساسی شریعت اسلامی در حمایت از حقوق بشر، به بازخوانی رویکردهای پیشین در ارتباط با این موضوع میپردازد. مقالهی حاضر با هدف معرفی رویکردی نو در اجتهاد فقهی-مقاصدی و بازپژوهی برخی اجتهادات در حوزهی حقوق بشر، با استفاده از روش توصیفی-تفسیری، به تبیین آموزههای طاهر حداد پرداخته است. وی با خوانش خاصی از نظریهی مقاصدی، دیدگاههای مبتنی بر صورتگرایی و ظاهرگرایی فقهی را نقد کرده است و میان روح دین و شریعت و مقاصد آن، با ظاهر احکام تمایز جوهری قایل شده و بیان از آن دارد که برخی احکام در طول زمان، باتوجه به مبانی و روح حاکم بر آن میتواند متحول شود و در این میان، ثوابت دین را از متغیرات آن بازمیشناسد. در ارتباط با حقوق زنان، او قائل به برابری حقوق زن و مرد است؛ چه اینکه هدف و روح دین اسلام، در راستای تحقق آزادی و برابری میان انسانها بوده و بر همین اساس، ضمن توجه به تفسیر و خوانشی مقصدمحور، تمامی صورتهای مبتنی بر نابرابری میان انسانها را مغایر روح و مقاصد دین و شریعت میداند.