علم باز

علم آزاد بستر و ساز وکاری است که علم یا دستاوردهای علمی ازابتدا تا انتها ب هصورت شفاف مدیریت شوند و در دسترس همه اقشار جامعهقرار گیرند. این مفهوم مؤلفه بسیاری از داده پژوهشی آزاد، ارتباطات علمیآزاد، و دسترسی آزاد را پوشش م یدهد و با توجه به اهمیت آن، کشورهای متعددی بر اساس ظرفی تهای خود سیاس تهایی را اتخاذ کرد هاند تا بستری مناسب برای آزاد بودن علم فراهم شود. از این رو، هدف اینپژوهش ارائه الگویی برای سیاس تهای تسهیلگر علم آزاد در ایران است که با رویکردی کیفی و بر اساس گرو ههای کانونی متشکل از پژوهشگرانو متخصصان مرتبط با علم آزاد انجام شد. یافت هها نشان داد که با توجه به شرایط و زیست بوم کشور شایسته است سیاس تهای تسهیلگر علم آزاد حول پنج مقوله اصلی شناسایی ماهیت علم، رفع موانع، تفکیک حیطه )مؤلف ه(های علم آزاد ، انگیز هبخشی، و تفکیک سطوح اجرای علم آزاد تدوین شوند. سپس، الگوی پیشنهادی این سیاس تها بر پایه مدل تحلیلی استپ)وی( با توجه به شش ساحتِ محیطی، فناوری، اجتماعی )فرهنگی(،اقتصادی، سیاسی )حقوقی(، و ارزش به همراه توصی ههای سیاستی ارائه شد. توجه به همگان یشدن علم و برقراری تسهیلاتی که بتواند در تمامی چرخه علم بستر شفافیت و آزاد بودن را تأمین کند، بسیار اهمیت دارد و شایسته است این مهم در سیاس تهای علم، فناوری، و نوآوری منعکس شود تا بتواند زیس تبوم علم، فناوری، و نوآوری در ایران را ب هدرستی هدایت نماید.

طی دهه گذشته به نحوی روزافزون دریافته ایم که وقتی درصدد تکرار داده های نشریافته در مقالات معتبر علمی هستیم، نتایج اولیه به دست نمی آیند. به عبارتی بسیاری از مقالات نشریافته در علوم آزمایشی، از جمله پزشکی و روان شناسی نامعتبر هستند. این پدیده به بحرانی در علوم تجربی منجر شده است که در 2012 به «بحران تکرارپذیری» معروف شد. در مقاله حاضر ابتدا بحران معرفی، و نظر دانشمندان در مورد شدت آن بیان شده است. سپس پنج علت احتمالی برای بروز آن معرفی شده اند.دعوی مقاله آن است که مهم ترین علت را باید در سیاست گذاری های ناکارآمد فشار بر چاپ مقالات جستجو کرد. در بخش بعد نیز متناسب با پنج علت راهکارهایی برای تخفیف بحران معرفی شده است. در بخش پایانی گام برداشتن به سوی «علم باز» و کاستن از نقش مقالات در ارزیابی استادان و پژوهشگران به عنوان دو راهکار اصلی معرفی شده است.

انتشار مقاله در ارتقای علمی وحرفه ای، اهمیت بیشتری از پیش یافته است و پژوهشگران خواستار شفافیت بیشتری در فرایند داوری مقاله ها هستند. از همین رو، نوعی از داوری با نام «داوری باز» پدیدار شد که با اثرپذیری از علم باز، بر ارزش هایی چون «آشکاری» و «شفافیت»، استوار است و بارزترین ویژگی آن، هویت آشکار داوران و انتشار گزارش داوری آنهاست. این ویژگی ها، تأثیرهایی بر رفتار داوران دارند که مطالعه حاضر، با هدف شناسایی آنها صورت گرفته است.این مطالعه از روش مرور مفهومی و برپایه چارچوب شش مرحله ای «لواک و همکاران» بهره گرفته است و طی آن، پس از تعیین هدف و پرسش های پژوهش، 21 مقاله انتخاب، و داده های آنها استخراج، دسته بندی و تحلیل شدند. در این مطالعه رفتارهای مانند تمایل افراد به داوری؛ کیفیت انجام داوری؛ مدت زمان انجام داوری؛ سوگیری نسبت به مسائلی چون جنسیت، کشور، و ... ؛ قضاوت نهایی (توصیه)؛ نگارش گزارش داوری (لحن و حجم گزارش داوری)؛ و درخواست از نویسندگان برای استناد به آثار خود شناسایی شده اند. «کیفیت انجام داوری»، «توصیه داوری»، «سوگیری»، و «زمان انجام داوری»، به ترتیب پرتکرارترین رفتارهای مطالعه شده بودند و رفتارهای شناسایی شده از ویژگی های هویت آشکار و انتشار گزارش داوری تأثیر گرفته بودند. داوری باز، هر چند در افزایش رفتارهایی منفی مانند کاهش تمایل به داوری، سوگیری، درخواست داوران برای استناد به آثار، و افزایش زمان انجام داوری اثرگذار بوده است اما بر کیفیت داوری، لحن و حجم گزارش داوری، اثر منفی نداشته و گاهی آنها را بهبود داده است.