چشمه سلیمانیه

اولین گام در حفظ میراث معماری و شهرسازی باقی مانده، شناسایی و معرفی دانه های ارزشمند و ساختار شهری آن هاست. فین کاشان ازجمله مناطقی است که دارای بافت تاریخی ارزشمند بوده و همچون بسیاری از بافت های شهری و روستایی، این روزها در معرض جدی و روزافزون تغییر و تحولات چهره بافت و ساخت وسازهای جدید قرار دارد. در این پژوهش سعی شده است تا با معرفی یکی از دانه های ارزشمند بافت فین بزرگ و اهمیت آن در معرفی سیر تحول معماری و مهندسی ایرانی، قدمی برای شناخت این منطقه برداشته شود. حوضخانه همایون فال از نمونه های ارزشمند و تاریخی منطقه فین بزرگ محسوب می شود که با از دست دادن بخش هایی از بافت اطراف خود و همچنین بروز تغییراتی ناشی از دخل و تصرفات انسانی در کاربری و کالبد خود در دهه های اخیر، همچنان پابرجاست و به عنوان یک نمونه معماری مرتبط با آب، در به خدمت درآوردن عناصر طبیعت برای آسایش بیشتر آدمی خودنمایی می کند. در این میان ابتدا به معرفی بستر منطقه فین، عوارض و عناصر طبیعی و سابقه تاریخی آن، سپس به معرفی کالبدی و ساختاری بنا به همراه مدارک تصویری، اسناد و مدارک تهیه شده از آن، و در پایان، در پی شناخت کامل تر بناهای حوضخانه ای به مقایسه دو بنای حوضخانه ای دیگر در منطقه کاشان پرداخته شده است.

چشمه سلیمانیه مهم ترین منبع آبی زراعی و باغی دشت حاصلخیز فین است که از دل صخره های کوه «دندانه» و «هفت کتل» واقع در جنوب غربی کاشان می جوشد و در جوار باغ تاریخی فین ظاهر می شود. این چشمه علاوه بر باغات فین بزرگ و کوچک دشت حسن آباد، لتحر، دروازه فین را هم مشروب می کند. در منابع و مآخذ، روایت های مختلفی برای وجه تسمیه و قدمت آن آورده شده است. آب چشمه سلیمانیه که با دانش و تکنیک سنتی و بومی بین باغات و مزارع فین و کاشان تقسیم می شود، در رونق اقتصادی منطقه نقش بسزایی دارد که از چند منظر درخور توجه است: از تولید محصول زراعی و باغی گرفته تا تأثیر جریان آب در سرسبزی منطقه فین و لطافت آب وهوا که باغات و معابر اصلی در حوالی باغ فین را به تفرجگاه مبدل کرده است؛ همچنان که ماندگاری باغ تاریخی فین روزانه هزاران نفر گردشگر را به این منطقه جذب می کند. برای بهره برداری باغداران و زارعان، از دیرباز با دانش و تکنیکی خاص، حقابه بین کشاورزان تقسیم می شده است. در واقع، نوبت آبیاری و تقسیم آب و وجود تقسیمگاه ها در مسیر جریان آب، نوعی دانش بومی است که ریشه در خلاقیت، ابتکار و ذوق گذشتگان دارد. دانش نظام آبیاری امروزه حکم قانون و مقرراتی دارد که همگان موظف اند از آن تبعیت کنند. در این مقاله، علاوه بر بیان تأثیر چشمه در جنبه های گوناگون رونق اقتصادی منطقه، به طور کامل، دانش نظام سنتی آبیاری این چشمه بررسی می شود.