فین

بی تردید یکی از مسائل بسیار مهمی که کشور ما با آن روبه روست، مسئله خشکسالی و کم آبی است. کارشناسان و متخصصان مرتبط با موضوع، گرم شدن تدریجی کره زمین، برداشت های بی رویه از آب های زیرزمینی، انتقال آب های بین حوزه ای، تغییر الگوی کشت و برخی سدسازی های بدون کارشناسی و... را در کشور ما که اصولاً جزو دسته کشور های خشک و کم آب جهان محسوب می شود، از علل تشدیدکننده آن برمی شمارند و این خطر تهدید کننده را بارها و بارها گوشزد کرده اند. از آنجایی که آبادانی از وجود و حضور نعمت خدادادی آب سرچشمه می گیرد، هرجا که چشمه ای، رودی، قناتی و باریکه آبی و... بوده است در کنار یا نزدیک به آن ها زیستگاه های انسانی و مزارع و باغات شکل گرفته است. دیرپایی آب های هر حوزه ای، راز دیرپایی سکونتگاه ها و ایجاد مزارع و باغات همچنین ایجاد راه های ارتباط بین آن ها و شکوفایی فرهنگ و تمدن در آن حوزه بوده است که به دستاورد های هنری و معماری وهمچنین آداب ورسوم مرتبط با آن نیز منجر شده است. حوزه۱ آبریز دشت فین کاشان یکی از این نمونه هاست که سابقه بسیار دیرین زیست و حضور باغات و مزارع کهن را در خود دارد و تمدن های درخشان خود را مدیون چشمه ها، رودهای فصلی، قنوات و آبراهه های موجود در آن بوده است. با امید به اینکه همگان به ضرورت خفاظت از آب های زیرزمینی و چشمه ها و لای روبی و مرمت قنوات آن توجه داشته باشیم و شواهد تمدنی و زیستی برخاسته از آن، همچنین سنت های بومی باغبانی و زراعت آن را (در کنار روش های نوین کارآمد) و نیز هنر و معماری ارزشمند آن را، نعمت های این سرزمین دانسته و آن ها را پاس بداریم.

چشمه سلیمانیه مهم ترین منبع آبی زراعی و باغی دشت حاصلخیز فین است که از دل صخره های کوه «دندانه» و «هفت کتل» واقع در جنوب غربی کاشان می جوشد و در جوار باغ تاریخی فین ظاهر می شود. این چشمه علاوه بر باغات فین بزرگ و کوچک دشت حسن آباد، لتحر، دروازه فین را هم مشروب می کند. در منابع و مآخذ، روایت های مختلفی برای وجه تسمیه و قدمت آن آورده شده است. آب چشمه سلیمانیه که با دانش و تکنیک سنتی و بومی بین باغات و مزارع فین و کاشان تقسیم می شود، در رونق اقتصادی منطقه نقش بسزایی دارد که از چند منظر درخور توجه است: از تولید محصول زراعی و باغی گرفته تا تأثیر جریان آب در سرسبزی منطقه فین و لطافت آب وهوا که باغات و معابر اصلی در حوالی باغ فین را به تفرجگاه مبدل کرده است؛ همچنان که ماندگاری باغ تاریخی فین روزانه هزاران نفر گردشگر را به این منطقه جذب می کند. برای بهره برداری باغداران و زارعان، از دیرباز با دانش و تکنیکی خاص، حقابه بین کشاورزان تقسیم می شده است. در واقع، نوبت آبیاری و تقسیم آب و وجود تقسیمگاه ها در مسیر جریان آب، نوعی دانش بومی است که ریشه در خلاقیت، ابتکار و ذوق گذشتگان دارد. دانش نظام آبیاری امروزه حکم قانون و مقرراتی دارد که همگان موظف اند از آن تبعیت کنند. در این مقاله، علاوه بر بیان تأثیر چشمه در جنبه های گوناگون رونق اقتصادی منطقه، به طور کامل، دانش نظام سنتی آبیاری این چشمه بررسی می شود.