موبد بیدگلی

کتاب صرف موبد تألیف شیخ عبد العلی موبد بیدگلی است و به سال 1340 هجری قمری به نگارش درآمده است. موبد که مدتی درگیر روزنامه نگاری و جریان های سیاسی دوران مشروطه بوده، به سبب شیفتگی به زبان، فرهنگ و ادبیات پارسی، افزون بر سرایندگی، به تدریس و پژوهش در این زمینه نیز روی آورده و کتاب هایی همچون نسخ موبد و پستای موبد را به نگارش درآورده و در نظارت بر تصحیح شاهنامه معروف به شاهنامه امیر بهادری، همکاری داشته و فرهنگ نامه ای را هم برای این کتاب تنظیم کرده است. یکی از نوشته های او که برای آموزش قواعد پارسی و عربی به نو آموزان گرد آوری شده، کتاب معروف به صرف موبد است. شاید دور از حقیقت نباشد اگر این نوشته را پس از آغاز راه دستور نویسی فارسی در دو سده اخیر، نخستین کتاب در زمینه دستور مقابله ای میان عربی و فارسی بدانیم. در جستار پیش رو، ضمن اشاره ای گذرا به زندگی موبد، به موضوع هایی چون ارزش کتاب، انگیزه نگارش و نامگذاری آن، نقد شاهد مثال های کتاب، ویژگی های رسم الخطی متن فارسی و عربی نسخه و چینش مطالب آن پرداخته ایم. آنچه درباره قلم موبد در این کتاب هوید است، به کارگیری زیاد واژه های تازه، برساخته و البته دساتیری است که شیفتگی وی به زبان و فرهنگ کهن پارسی و اثر پذیری از کتاب برساخته فرهنگ دساتیر ، او را بدان علإقه مند ساخته است.

در نوشته پیش رو به تلاش شیخ عبدالعلی موبد بیدگلی، از نویسندگان و آزادی خوهان دوران مشروطه، در تصحیح چاپ شاهنامه معروف به شاهنامه امیربهادری پرداخته شده است. پس از توضیحاتی کوتاه درباره ویژگی های این چاپ شاهنامه و مقایسه آن با دیگر چاپ های پیشین، به شیفتگی موبد به فرهنگ ایران باستان و کتاب شاهنامه فردوسی اشاره شده است. نقش موبد را در چاپ این شاهنامه می توان در نظارت بر کار چاپ، تنظیم بخش ملحقات، و تألیف فرهنگ نامه آن خلاصه کرد. با توجه به آنچه در این جستار آمده، روشن شده است که ابیات موجود در صفحه الحاقی این چاپ شاهنامه، سروده موبد بیدگلی نیست و بهتر است آن را به شاعری به نام سید محمد بقاء خراسانی نسبت دهیم.