زیارت بقیع

از مباحث مهم پیرامون قبرستان بقیع، استحباب یا عدم استحباب زیارت آن است. پس از اثبات استحباب زیارت، سخن از چگونگی زیارت به میان می آید. در این زمینه، بحث از دیدگاه علمای اهل سنت، موضوعی درخور دقت و توجه است. نگاهی به کتب علمای اهل سنت در این باب، حکایت از آن دارد که اهل سنت، به تأسی از پیامبرخدا9  بر استحباب آن فتوا داده اند. در این میان، برهان الدین بن فرحون از علمای مذهب مالکی در قرن هشتم، در کتاب خود با عنوان «ارشاد السالک الی افعال المناسک»، به تفصیل به زیارت قبرستان بقیع پرداخته و برای هر یک از بزرگان مدفون در بقیع، از جمله فاطمه زهرا3  (بنا بر آن که در آنجا مدفون باشد)، ائمه چهارگانه شیعیان: ، ابراهیم فرزند پیامبر، و دیگران، زیارتنامه هایی را آورده است. در این مقاله، دیدگاه برخی از علمای اهل سنت و به ویژه دیدگاه ابن فرحون مورد بررسی قرار می گیرد.

قبرستان بقیع، از قدمی ترین و مهم ترین قبرستان های مسلمانان است که گروه عظیمی از بزرگان اسلام در آن به خاک سپرده شده اند و از این رو، عموم مسلمانان نسبت به زیارت آن اهتمام دارند. زیارت قبرستان بقیع، بدون شک یک عمل دینی و عبادی است. اما این عمل، فقط در این بعد خلاصه نمی شود. ویژگی های خاص قبرستان بقیع و نیز توجه مسلمانان به آن، این قبرستان را از ابعاد دیگری نیز برخوردار ساخته است که از مهم ترین آنها، بعد روان شناختی آن است. شناخت تأثیرات روان شناختی حج در کنار ابعاد دینی آن، راه را برای بهره گیری هر چه بیشتر از زیارت بقیع در جامعه اسلامی باز می کند و امکان تحلیل ابعاد دینی روان شناختی دیگر زیارت ها را نیز فراهم می نماید. تحقیق حاضر نشان داد مهم ترین کارکردهای دینی روان شناختی زیارت قبرستان بقیع عبارتند از: عبرت گیری از مدفونان در بقیع، یادآوری مصائب بزرگ تاریخ اسلام، ابراز محبت نسبت به خاندان پیامبر (ص) به ویژه بدون اسباب و عوامل مادی، برانگیختن اندوه شیعیان، قدردانی از بزرگان اسلام، احساس افتخار و نیز کوچکی در برابر اصحاب پیامبر (ص) و بزرگان اسلام، جلب توجه به گذشته در مسیر آینده، بیدارکننده مسلمانان، احیاگر روحیه فداکاری در راه دین، تقویت احساس نفرت و انزجار نسبت به دشمنان اسلام، تقویت اتحاد جهان اسلام، آشکارکننده زشتی تحجر و جمود. بدین ترتیب، در توجه به بقیع، نباید صرفا به تأثیر زیارت آن در اجر و ثواب اخروی اکتفا کرد. مسلمانان می توانند از این عمل جهت تحقق اهداف عالی اسلام بهره گیرند.

در این پژوهش پس از تبیین مسئله بقیع ضمن بازشناسی ضرورت طرح آن در کتب درسی آموزش و پرورش براساس دو سند بالادستی کشوری بیانیه گام دوم انقلاب و سند تحول در کتب درسی آموزش و پرورش و اشاره به جایگاه خالی آن در مطالب کتاب های درسی، به بودجه بندی مطلوب آن از نظر تعلیم و تربیت برای جانمایی و افزایش این مطلب درکتب درسی،پرداخته شده است. این پژوهش یک پژوهش بینارشته ای و مبتنی بر داده های کتابخانه ای و از نوع بنیادین است. نتیجه این پژوهش که تبیین ارتباط پرداختن به مسئله بقیع براساس دو سند بیانیه گام دوم و سند تحول و گزارش فراوانی فعلی و پیشنهاد جانمایی مطالب مرتبط با مسئله بقیع در کتب درسی به تفکیک مقاطع سنی مختلف است، از مهمترین دستاوردهای این پژوهش محسوب می شود که در نوع خود منحصر به فرد است.