علوم دقیقه

تقسیم بندی علوم با کار ارسطو در جهان دانش آغاز گردید و امروزه طبقه بندی علوم از مباحث مطرح فلسفهٔ علم است. تقسیم بندی علوم همواره مورد توجه دانشمندان جهان اسلام بوده است. در دوره میانه چشم انداز هر دانش با علوم دیگر روشن گردید و هندسه علوم در تمدن اسلامی مشخص گردید. فارابی فیلسوف مؤسس در طبقه بندی دقیق علوم به ویژه علوم دقیقه در جهان اسلام است. سده های دوم تا هفتم هجری قمری دوران شکوفایی علوم در سرزمین های اسلامی بود که به تبع آن علم یا فن طبقه بندی علوم سر برآورد و در مسیر رشد دانش نقش مهمی ایفا کرد. تقسیم بندی علوم در تمدن اسلامی پیوند با اداره و مدیریت جامعه داشته است. علوم دقیقه بخشی عمده از دانش ها را تشکیل می دهند و این علوم به گونه ای با ریاضیات ارتباط دارند. به علوم دقیقه از دو جنبه «نقش این علوم در سرزمین های اسلامی» و «تأثیرات آموزه های اسلامی بر این علوم» نگریسته می شود. در این تحقیق به مسئله علوم دقیقه در میان متفکران اسلامی تا سده هفتم و به مبانی نظری تقسیم بندی آن پرداخته شده است. روش پژوهش مقاله، کتابخانه ای است.

علم مساحی، در منابع تاریخ علم دوره اسلامی و منابعی که علوم را طبقه بندی کرده و شرح می دهند، به عنوان زیرمجموعه ای از علوم دقیقه به شمار می رود. این علم ماهیت ریاضی، محاسباتی، هندسی و کاربردی دارد که در گذشته اساساً برای تعیین حدود اراضی، محاسبه میزان مالیات محصولات کشاورزی، محاسبات نجومی، رسم نقشه ها و تعیین و جهت یابی راه ها و مکان ها کاربرد داشته است. علم مساحی، به دلیل کاربرد فراوان آن در اداره جامعه، توسط دانشمندان دوره اسلامی مورد توجه زیادی قرار گرفته است. امام فخرالدین محمد رازی (543-606 ق/1149-1210 م)، از دانشمندان قرن ششم هجری، توجه ویژه ای به علوم دقیقه و علم مساحی دارد و در دانشنامه جامع العلوم (ستینی) آن را به عنوان یکی از علوم دقیقه ذکر می کند و اصولی از کاربردهای آن را شرح داده است. توجه به مثلث ها از ویژگی های رساله مساحی فخر رازی است که نشان از افراز زمین ها به اشکال مثلث گونه برای مساحی دارد. در این پژوهش، با روش کتابخانه ای و بر اساس منابع مستند، علم مساحی در تمدن اسلامی و این باب در آثار امام فخر رازی مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته است.