سیر شعر عربی

در میان منابع شعر عربی با جُنگ ها و مجموعه های متعددی روبه رو هستیم که هر کدام با اسلوب خاص خود از قرن های اولیه اسلام تا دوران معاصر سعی در گردآوری اشعار داشته اند. این گنجینه های ادبی تعیین کننده هویت فرهنگی و تمدنی ملت ها هستند و در اهمیت آن ها همین بس که بنای تمدن کنونی جز با احیای این میراث در قالب جمع آوری، بازخوانی و ارزیابی ممکن نخواهد بود. کتاب سیری در شعر عربی تألیف و تدوین حبیب الله عباسی در صدد است تا منتخبی از دیوان الشعر العربی ادونیس را تدوین کند و تصویری دقیق و جامع از اشعار دوره جاهلی تا سقوط بغداد به دست دهد و سیر تحول آن را برای مخاطبان فارسی زبان ترسیم کند. ویژگی منحصربه فرد این منتخب، ارزیابی متفاوت از اشعار عربی است، به گونه ای که تنها معیار گزینش اشعار، بُعد ابداعی و هنری آن هاست و به دیگر عواملی چون محتوای سیاسی یا ایدئولوژیک توجه نشده است. گفتار پیش رو در نظر دارد با خوانشی تحلیلی انتقادی ضمن معرفی کتاب به ارزیابی شکلی و محتوایی این کتاب بپردازد و موارد قوت و ضعف آن را بیان کند. نتایج نشان می دهد مهم ترین موارد ضعف کتاب در بخش شکلی شامل عدم چینش صحیح ابیات، عدم رعایت رسم الخط عربی و در برخی موارد عدم معادل سازی صحیح است؛ همچنان که ضعف در مسئله مندی کتاب، عدم جامعیت در بررسی عوامل مؤثر در تحول شعر عربی، عدم استناد کافی به منابع و مستندات مربوط در این زمینه، نداشتن جمع بندی و نتیجه گیری، عدم ارتباط طولی و انسجام برخی از فصل های کتاب و نداشتن رویکرد تحلیلی از مهم ترین موارد ضعف محتوایی آن به شمار می رود.

در رابطه با شعر و ادبیات عصر عباسی، نقدها و تحلیل های متعددی به رشته تحریر درآمده است. کتاب فی الشعر العباسی، تحلیل وتذوق ، اثر ابراهیم عوض، ناقد و ادیب مصری است که می کوشد با زبانی ساده و به دور از تکلف و اصطلاحات پیچیده نقدی، برجسته ترین قصاید ادب عباسی را برای مخاطب قابل فهم سازد و با رویکرد فرمالیستی، جنبه های زیبایی شناسی آن را تبیین کند. پژوهش حاضر با معرفی جایگاه و هدف این کتاب، آن را در شکل و محتوا، مورد نقد و ارزیابی قرار می دهد. از مزایای کتاب می توان به جنبه کاربردی آن، تناسب طرح جلد با موضوع، انتخاب شاهکارهای دوره عباسی، و غلبه تحلیل و تحقیق بر تقلید و جمع آوری اشاره کرد. نداشتن مقدمه مناسب و کافی، نداشتن نتیجه، نداشتن فهرست منابع و عدم توجه به همه مبانی نقد زیباشناسی و تطبیق آن ها بر قصاید، از مهم ترین اشکالات کتاب است. درمجموع اثر حاضر به دلیل ویژگی کاربردی خود می تواند به عنوان دو واحد درسی برای دانشجویان رشته زبان و ادبیات عربی در مقطع کارشناسی ارشد به عنوان درس «نقد و تحلیل زیبایی شناسی شعر عباسی» تدریس شود.