حریم پایتخت

زمینه و هدف: در دهه های اخیر با افزایش جمعیت و تغییر نسل ها و فرهنگ های مختلف در کلانشهرها و تغییر شیوه زندگی، امنیت به چالش بسیار مهم تبدیل شده است. امنیت با رضایت مندی، آسایش شهروندان و مطلوبیت زندگی در قالب توسعه پایدار انسانی و شاخصی برای کیفیت زندگی ارتباط پیدا می کند. بر این اساس پژوهش حاضر با هدف آسیب شناسی امنیت کلانشهرها با تأکید بر مدیریت حریم پایتخت صورت گرفته است. روش شناسی: این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ ماهیت توصیفی و پیمایشی و از نوع تحلیلی است. جامعه آماری 856565 نفر بوده که از این میان تعداد ۳۸۳ نفر با استفاده از نمونه گیری تصادفی ساده و بر اساس فرمول کوکران برای نمونه آماری انتخاب شدند. پانل متخصصان، روایی صوری پرسش نامه را تأیید کرده و از فرمول آلفای کرون باخ در نرم افزار SPSS 20 پایایی بخش های مختلف پرسش نامه محاسبه گردید. یافته ها: در عامل محتوایی نگرش یکپارچه در مدیریت امنیتی، نبود ائتلاف بین متخصصان حوزه های امنیتی، تعدد نگرش و دیدگاه های سیاسی دارای بیشترین تأثیر در آسیب پذیری حریم پایتخت می باشند. همچنین بین مؤلفه های تفرق قانونی و مدیریتی با نمره 0.786 بیشتری رابطه وجود دارد و کمترین رابطه مربوط به مؤلفه های قانونی و ساختاری است. نتایج: ضعف ضوابط، طرح ها و برنامه های مصوب و کمبود بودجه و تجهیزات امنیتی از متغیرهای تأثیرگذار بر امنیت حریم پایتخت است و در این زمینه باید گفت آسیب پذیری مدیریتی، قانونی و ساختاری سبب ناامنی، قانون گریزی، اختلافات فرهنگی و عدم امنیت و ایمنی در قبال حریم کلانشهر تهران می گردد.

هدف از این پژوهش ارزیابی علل و پیامدهای نارسایی در مدیریت یکپارچه حریم پایتخت با تاکید بر طرح جامع تهران است. فرض این پژوهش آن است که شکل گیری وضع نابسامان فعلی حریم در شهر تهران معلول رشته ای از نارسایی در سطوح مختلف مدیریتی است و از سوی دیگر این وضعیت خود مولد شکل گیری مجموعه ای پیامدها بر کالبد و روح شهر تهران است. پژوهش حاضر به لحاظ روش در رده تحقیقات کیفی قرار می گیرد. ابزار اصلی جمع آوری اطلاعات مصاحبه عمیق با خبرگان بوده است. تعداد 31 مصاحبه با خبرگان حوزه شهرسازی که سابقه فعالیت اجرایی و پژوهشی در حوزه حریم را داشته اند صورت گرفته است و یافته های حاصل از مصاحبه از طریق نظریه داده بنیاد مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. یافته های این تحقیق نشان می دهد که اصلی ترین شرایط علّی شامل ابعاد محتوایی و ساختاری است در حالیکه اصلی ترین شرایط زمینه ای شامل ابعاد رویه ای است. مولفه های مداخله گر این پژوهش را فساد اداری، سیاست زدگی و فشارهای سیاسی شکل می دهند در حالیکه اصلی ترین راهبردهای اصلاح نظام مدیریت حریم شامل راهبردهای عملیاتی، قانونی و مدیریتی است که در صورت کاربست آن ها پیامدهای مثبتی در حوزه ملی و کلانشهری قابل مشاهده است.

در عصر کنونی، با وجود نامعلومی ها، عدم قطعیت ها و پیچیدگی های فراوانی که بیش تر از سوی محیط های بیرونی و خارج از کنترل سیستم برنامه ریزی و نیز فضاهای ملی وفراملی اعمال می شود، شیوه های سنتی و مرسوم مدیریت و برنامه ریزی توسعه فضایی شهری و منطقه ای کارآیی خود را در مواجهه با شرایط پیش بینی نشده و غیرخطی از دست داده اند. با گذشت حدود نیم قرن از تصویب نخستین طرح توسعه شهری و تهیه برنامه های متعدد، نتایج ارزیابی های مختلف گویای ناکارآمدی و تحقق پذیری پایین طرح های توسعه شهری و منطقه ای در ایران است. مروری بر روش شناسی برنامه ها و طرح های تهیه شده در ایران در برخورد با آینده نشان می دهد که اکثر این طرح ها، با دیدگاهی اثبات گرایانه، آینده را در قالب مدل های کمی در تداوم روندهای گذشته تا به حال در نظر گرفته و در خوش بینانه ترین حالت به ارائه سناریوهای متعدد در خصوص آینده های محتمل پرداخته اند. ناکارآمدی رویکردهای مرسوم، دستورکار مقاله را به اندیشه و کاربست شیوه های جدید و منعطف تفکر و پژوهشِ آینده و تلفیق آن در مطالعه مدیریت حریم پایتخت معطوف ساخته است. منظور از حریم پایتخت گستره حدود 6000 کیلومترمربعی مدنظر مصوبه طرح جامع شورای عالی شهرسازی و معماری است که امروزه، ناشی از حضور کنش گران متعدد، به یکی از اصلی ترین پیچیدگی ها و عدم قطعیت های این کلانشهر بدل شده است. در این رابطه از روش شناسی آینده نگاری به شیوه ی سناریونگاری مبتنی بر رویکرد کارگاه های آینده نگاری مشارکتی بهره گیری شده است. در نهایت نیز تصویر آتی ناشی از وقوع هر یک از سناریو ترسیم شده است. با این خردمایه که بستر مناسبی برای تصمیم گیری ها و برنامه ریزی های پابرجای آتی فراهم آید.

تضاد منافع  در استفاده از زمین در حریم های شهری، از ویژگی های ذاتی کلان شهرهای جهان است که در بیشتر موارد به سوداگری زمین می انجامد. تهران پایتخت ایران که در تعریف رسمی حریم برای آن از دیگر شهرهای کشور مستثنی شده است دارای طیف وسیعی از گروه های ذینفع با منافع قانونی و یا غیرقانونی در حریم است. هدف پژوهش حاضر شناسایی و تحلیل گروه های ذینفعی است که با توجه به اختیارات و نفوذی که دارند از قدرت و یا منفعت در حریم پایتخت بهره می برند.  روش پژوهش مقاله حاضر توصیفی- تحلیلی است که با مرور ادبیات موجود حریم به بررسی شناخت و تحلیل ذینفعان حریم پایتخت بر اساس ماتریس قدرت و منفعت Power /interest Matrix  پرداخته و سپس با استفاده از ابزارهای مصاحبه و پرسشنامه آن را مورد تحلیل قرار داده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که ذینفعان حریم پایتخت در چهار دسته بخش حکومتی-دولتی، بخش عمومی، بخش خصوصی و گروه های مردمی خلاصه می شوند که هر یک دارای ذینفعانی کلیدی دیگری هستند. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد که بخش ذینفعان عمومی و خصوصی از بیشترین میزان قدرت و منفعت برخوردارند ، ذینفعان بخش حکومتی- دولتی  اگرچه از قدرت و نفوذ بالایی برخوردارند اما از منفعت پایینی سود می برند و در نهایت ذینفعان گروه های مردمی تنها بخشی است که از کمترین میزان قدرت و منفعت برخوردارند.