مجله های علمی

این پژوهش با هدف تحلیل محتوای مقاله هـای علمی ـ پژوهشی در مجله های روان شناسی شکل گرفت. سیصدوهفده مقاله منتشر شده در هفـت مجله علمی ـ پژوهشی بین سالهای 1386-1384، بـه طور تصادفی به 6 پژوهشگر روان شنـاسی ارائه شد تا براساس موضوع و روشهای پژوهشی آنها تحلیـل محتـوا شـوند. پژوهشگر دیگری نیز 20 درصد از مقاله های هدف را به طور تصادفی تحلیل کرد (ضریب توافق بین ارزیابها = 85/0). یافته هـا نشان دادند کـه قلمروهای روان شناسی سلامت، تحولی، تربیتی، بالینی و مشاوره ای، فراوانترین مـوضوعها و استانداردسازی آزمون، همبستگی، مدلهای علی، تجربی و شبـه تجربی فراوانترین روشهای پژوهش بودند. مقاله ای درباره روان شناسی ورزش یا مبتنی بر روشهای کیفی یافت نشد.

این مقاله ابتدا به مرور بحران کنونی تهیة نشریه های علمی و پژوهشی در کتابخانه های دانشگاهی و تخصصی که با مشکل افزایش هزینة اشتراک نشریه های ادواری مواجه هستند، میپردازد. سپس پیش زمینة ظهور نشریه های علمی رایگان موسوم به «مجله های دسترسی آزاد» را مورد بررسی قرار داده و به بحث در مورد الگوهای رایج برای تأمین مالی این شیوة نشر میپردازد. هدف نشریه های دسترسی آزاد که عموماً به صورت الکترونیکی منتشر میشوند این است که مقاله های علمی را به صورت رایگان در دسترس همگان قرار دهند. در الگوی سنتی، هزینه نشر یک نشریه از طریق حقّ اشتراک تأمین میشود. در عوض، مجله های دسترسی آزاد تلاش میکنند تا هزینة نشر خود را از مجرایی غیر از گرفتن حق اشتراک، از خوانندگان تأمین کنند. از شیوه های رایج مورد استفادة این مجله ها برای تأمین هزینه، میتوان به گرفتن پول از مؤلفان برای نشر مقاله های آنان، درج آگهی تبلیغاتی، و یا جلب حمایت سازمانها و مؤسسات حامی پژوهش و نشر اشاره کرد. اگر چه تردیدهای بسیاری در مورد موفقیت این الگوی نشر مجله های علمی در دراز مدت وجود دارد، اما تعداد این مجله ها در حال حاضر رو به افزایش است و این میتواند دلیلی بر امکان همزیستی مجله های دسترسی آزاد در کنار مجله های سنتی باشد.

این مقاله ابتدا به مرور بحران کنونی تهیة نشریه های علمی و پژوهشی در کتابخانه های دانشگاهی و تخصصی که با مشکل افزایش هزینة اشتراک نشریه های ادواری مواجه هستند، میپردازد. سپس پیش زمینة ظهور نشریه های علمی رایگان موسوم به «مجله های دسترسی آزاد» را مورد بررسی قرار داده و به بحث در مورد الگوهای رایج برای تأمین مالی این شیوة نشر میپردازد. هدف نشریه های دسترسی آزاد که عموماً به صورت الکترونیکی منتشر میشوند این است که مقاله های علمی را به صورت رایگان در دسترس همگان قرار دهند. در الگوی سنتی، هزینه نشر یک نشریه از طریق حقّ اشتراک تأمین میشود. در عوض، مجله های دسترسی آزاد تلاش میکنند تا هزینة نشر خود را از مجرایی غیر از گرفتن حق اشتراک، از خوانندگان تأمین کنند. از شیوه های رایج مورد استفادة این مجله ها برای تأمین هزینه، میتوان به گرفتن پول از مؤلفان برای نشر مقاله های آنان، درج آگهی تبلیغاتی، و یا جلب حمایت سازمانها و مؤسسات حامی پژوهش و نشر اشاره کرد. اگر چه تردیدهای بسیاری در مورد موفقیت این الگوی نشر مجله های علمی در دراز مدت وجود دارد، اما تعداد این مجله ها در حال حاضر رو به افزایش است و این میتواند دلیلی بر امکان همزیستی مجله های دسترسی آزاد در کنار مجله های سنتی باشد.

زمینه: داوری مقاله های مجلات علمی سوای این که یک کار علمی است یک کار اخلاقی نیز قلمداد می شود. داوران با پذیرش، رد یا ارایه پیشنهادهای اصلاحی به نویسندگان مقالات، نقش برجسته ای در فرایند داوری دارند. این مقاله داوران مجله های علمی را در کانون توجه قرار می دهد و هنجارهای رایج در ارتباط با داوران مقالات، منابع انتخاب ، معیارهای انتخاب و عملکرد آنها و نواقص و کاستی های رایج در گزارش های داوران مجله های علمی ایران را بررسی می نماید.روش پژوهش: این پژوهش اکتشافی و توصیفی و نیز یک مطالعه کمی و کاربردی است. روش اجرای آن پیمایش و ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه است. جمعیت آماری این پژوهش شامل 245 مجله علمی ایران است.یافته ها: این پژوهش نشان می دهد در مجله های علمی ایران از دو منبع «اعضای هیات تحریریه» و « فهرست اسامی داوران موجود در مجله» برای انتخاب داوران مقالات، بیشتر استفاده می شود. سه معیار «سرشناس بودن در حوزه های موضوعی مجله»، «سابقه گزارش های داوری مفید و سازنده» و «داشتن تجربه در حوزه داوری برای مجله های علمی» برای انتخاب داوران بیشتر اهمیت دارند. عملکرد داوران جوان در سه ویژگی «نظم و رعایت وقت»، «دقت نظر در داوری مقاله»، «ارایه پیشنهادهای سازنده برای اصلاح مقاله» بهتر از داوران مسن است. نتیجه دیگر این که در مجله های علمی ایران تمایل بیشتری به استفاده از داور داخلی نسبت به داور خارجی وجود دارد. و «طولانی بودن زمان داوری» مهم ترین مشکل مجله های علمی ایران است.نتیجه گیری: نتایج این پژوهش نشان می دهد مجلات علمی ایران در مجموع تمایل بیشتری به انتخاب داوران داخلی (اعضای هیات تحریریه) دارند. این نتیجه گیری با توجه به محوریت اعضای هیات تحریریه در مجلات علمی ایران حایز اهمیت است. همچنین نتایج این پژوهش نشان می دهد عملکرد داوران جوان نسبت به داوران مسن بهتر است. ضمن این که مجلات علمی ایران برای انتخاب داوران شان بر معیارهای کیفی (سرشناس بودن، سابقه و تجربه داور) تاکید دارند. دست آخر این که مجلات علمی ایران همچنان با مشکل طولانی بودن زمان داوری مقالات مواجه هستند.

اهداف پژوهش: پژوهش حاضر به بررسی میزان رؤیت و جایگاه بین المللی مجله های ایرانی نمایه شده در پایگاه گزارش استنادی نشریات می پردازد. در این راستا میزان تولیدات، استنادهای دریافتی و اعضای هیات تحریریه خارجی هر یک از مجله ها جهت بررسی ماهیت بین-المللی آن ها مطالعه می شوند. همچنین شاخص های مختلفی برای مقایسه کیفیت مجله های ایرانی نسبت به سایر مجله های بین المللی هم رشته مورد بررسی قرار می گیرند. روش شناسی پژوهش: پژوهش حاضر از نوع کاربردی بوده و با استفاده از شاخص های علم سنجی انجام شده است. جامعه پژوهش از تعداد 16471 مقاله منتشر شده در 38 مجله ایرانی منحصر به فرد نمایه شده در پایگاه گزارش استنادی نشریات سال 2013 تشکیل شده است. جهت گردآوری داده های پژوهش از پایگاه های وب علوم، گزارش استنادی نشریات و وب سایت مجله های مورد بررسی استفاده شد. یافته های پژوهش: نتایج پژوهش نشان می دهد که پژوهشگران خارجی در تالیف 8/34 درصد از مقاله های منتشر شده در مجله های ایرانی نمایه شده در پایگاه گزارش استنادی نشریات نقش داشته اند. از سوی دیگر تنها 6/30 از استنادهای دریافتی مجله های مذکور از سوی مقاله های نویسندگان خارجی و یا مقاله های مشارکتی نویسندگان ایرانی و خارجی دریافت شده است. بررسی ترکیب اعضای هیات تحریره مجله ها نشان می دهد که 4/66 درصد از اعضای هیات تحریریه مجله ها در زمان انجام پژوهش را پژوهشگران ایرانی و 6/33 درصد باقی مانده را پژوهشگران خارجی تشکیل داده اند. بررسی شاخص نسبت ضریب تاثیر مجله به میانه ضریب تاثیر مجله های آن رشته نشان دهنده این مساله است که تنها 2 مجله ایرانی دارای ضریب تاثیری بالاتر از میانه ضریب تاثیر مجله های رشته خود بوده اند. همچنین تنها 8 مجله ایرانی تاکنون در چارک های اول و دوم رشته خود قرار گرفته اند. نتایج پژوهش نشان می دهد که مقاله های منتشر شده در 36 مجله از 38 مجله مورد بررسی بیشتر توسط مجله هایی مورد استناد قرار گرفته اند که دارای میانگین ضریب تاثیر بالاتری نسبت به مجله های منتشر کننده مقاله ها بوده اند. نتیجه گیری: برخی از مجله های ایرانی علی رغم نمایه شدن در پایگاه های اطلاعاتی و استنادی معتبر جهان، از نظر ترکیب نویسندگان، استنادکنندگان و اعضای هیات تحریریه در سطح بین المللی قرار ندارند. همچنین به طور کلی مجله های ایرانی نمایه شده در پایگاه گزارش استنادی نشریات از نظر شاخص ضریب تاثیر در مقایسه با میانه مجله های هم رشته خود در سطح بالایی قرار ندارند.