شهر نائین

حسینیه ها و تکایای ایرانی، مظهر پیوند زمان، مکان و مردم است و به دلیل ویژگی فضای شهری بودن آنها، نه تنها در قیاس با مکان های هم عملکرد خویش در سایر کشورها هویتی متمایز داشته، بلکه به عنوان تنها فضاهای باز شهری با عملکرد مذهبی در فرهنگ شهرسازی مسلمانان منحصر به فرد هستند. با توجه به ویژگی های فرهنگی کشورمان و به ویژه نقش اسلام و باورهای دینی در هویت ملی و اجتماعی ایرانیان، بررسی چیستی و ویژگی های کالبدی حسینیه ها بدیهی می نماید. در مقاله حاضر، براساس روش تحقیق توصیفی_تحلیلی و با استفاده از الگوی مسیر حرکت انسان در خصوص این که فضاهای باز شهری چیست و فضاهای مذهبی مانند حسینیه ها باید دارای چه مؤلفه هایی باشند تا در زمره فضای باز شهری قرار گیرند، بررسی شده است. سپس با مطالعه ساختاری هفت نمونه از حسینیه های شهر نائین، به بررسی شاخص های کالبدی حسینیه ها و تطبیق این شاخصه ها با عوامل تأثیرگذار بر شکل گیری بنا به عنوان فضای باز شهری و بررسی مسیر حرکت انسان در این حسینیه ها با استفاده از الگوی جریان پرداخته شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که ویژگی کلی دسترسی و ارتباط با گذرهای اطراف، داشتن ورودی های متعدد، تعامل ایجاد شده بین مردم و وجود روح حیات شهری، عوامل مؤثر و تعیین کننده ای در احتساب فضاهای باز مذهبی مانند حسینیه ها به عنوان فضای باز شهری هستند. به گونه ای که مسجد نوگاباد با شش ورودی، دارای بیشترین و حسینیه گودالو (سنگ) با دو ورودی، دارای کمترین آلترناتیو الگوی حرکتی هستند.  با شناخت و به کارگیری هرچه بیشتر اصول طراحی چنین فضاهایی از قبیل مکانیابی، انعطاف پذیری در فرم و عملکرد و مفاهیم غنی نمادین، می توان تداوم بیان کالبدی یک فرهنگ در محیط و هویت بخشی به شهر ایرانی کمک مؤثری نمود.

یکی از مسائل اصلی توسعه شهری، رشد پراکنده و گسترش افقی است که مشکلاتی ازجمله بازماندن نواحی مرکزی شهرها از جریان توسعه، بدون استفاده ماندن اراضی وسیعی داخل محدوده شهر و شکل گیری توسعه ناپایدار شهری را سبب می شود. بنابراین کنترل این توسعه و جهت دهی آن به سمت اراضی درون شهرها با بهره گیری از الگوی توسعه میان افزا در این زمینه اهمیت دارد. در شهر نائین، توسعه های اخیر به صورت پراکنش افقی، سبب ناپایداری شهری و بازماندگی بخش هایی از مناطق درون شهر ازجمله بافت تاریخی آن از توسعه شده است. ضمن اینکه این شهر دارای موانعی برای گسترش افقی در پیرامون خود و دارای پهنه های مستعد متعدد برای توسعه درونی شهر است. این پژوهش ازنظر هدف، پژوهشی کاربردی و ازنظر روش، پژوهشی توصیفی-تحلیلی است همچنین برای گردآوری اطلاعات از روش اسنادی و میدانی استفاده شده است. در این پژوهش پس از شناسایی و تعیین معیارها و شاخص های توسعه میان افزا و بومی سازی آن با شرایط شهر نائین، از تکنیک تصمیم گیری چندشاخصه TOPSIS با بهره گیری از نرم افزار Excel استفاده شده و به تعیین پهنه های مستعد توسعه میان افزا پرداخته شده است. سپس با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی AHP با بهره گیری از نرم افزار Expert choice به اولویت بندی پهنه های مستعد برای توسعه با تعیین و استفاده از معیارهای مربوطه پرداخته شده و نتایج با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیاییGIS هم پوشانی و ترسیم شده اند. درنهایت الگوهای پیشنهادی مداخله توسعه میان افزا در این شهر و راهکارهای متناظر با آن تدوین و ارائه شده است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که الگوی توسعه میان افزا می تواند الگویی مطلوب و کارآمد برای روند توسعه آتی شهر نائین به عنوان شهری میانی و تاریخی باشد. همچنین مناسب ترین پهنه ها برای توسعه میان افزا در شهر به ترتیب پهنه حائل بین نائین و محمدیه، بافت قدیم نائین و محمدیه، پهنه های بافت جدید و نهایتاً اراضی شمال غربی این شهر است.