حفاظت معنایی

علیرغم آنکه از چند دهه پیش با توسعه علوم محیطی، جنبه های ذهنی فضاهای معماری در محافل علمی مورد توجه قرار گرفت، بیشتر تجارب کنونی در زمینه حفاظت میراث معماری ایران گویای کم توجهی به این مقوله و توجه زیاد به کالبد و عملکرد در برنامه ریزی های مربوطه است. مفهوم حس مکان به عنوان یکی از مفاهیم علوم محیطی، متخصصان و طراحان را در شناخت ویژگی های ذهنی فضاهای طبیعی و مصنوع یاری کرده است. مقاله حاضر معتقد است جنبه های فضایی حفاظت می تواند با در نظر گرفتن مفهوم حس مکان، شناخته شده و راهکارهای عملی برای آفرینش رابطه ای همه جانبه بین فضا و انسان را پایه ریزی کند. از آنجایی که حس مکان رابطه انسان – فضا را از طریق شناساندن معانی فضا شکل می دهد، بنیان مناسبی برای شناخت معانی فضاهای میراثی و تبیین نگرشی مناسب نسبت به اقدامات حفاظتی خواهد بود. براساس این دیدگاه، فرضیه های زیر تدوین شده است : آ. حفاظت معنایی مبنای اصلی حفاظت معماری است، ب. توجه به حس مکان بخش مهمی از حفاظت معنایی است و پ. حفاظت براساس حس مکان الگوی حفاظت های کالبدی و عملکردی را تبیین می کند. بررسی نسبت بین حفاظت معماری و مفهوم حس مکان نشان می دهد که شناخت مفهوم حس مکان فضاهای میراثی سبب شناخت ساختار و کاراکتر آنها شده، حفاظت معماری را به سوی خط مشی هایی در مورد اقدامات کالبدی – عملکردی سوق می دهد که در نهایت به حفظ حس تعلق مردم نسبت به آن فضاها منجر شود. این پژوهش با اتکا به روش تحلیلی- توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و تفسیر و طبقه بندی آنها انجام شده است.

هزاران محوطه، بنا و مجموعه تاریخی که نشان دهنده تاریخ، فرهنگ و هویت این ملت هستند، نیاز به حفاظت دارند. امروزه حفاظت، بیشتر یک فعالیت ذاتی مبتنی بر ارزش ها قلمداد می شود و همواره ارزش ها، علت اصلی حفظ میراث بوده اند. پر واضح است که هیچ جامعه ای برای حفظ چیزی که ارزشی برای آن ندارد، تلاشی نخواهد کرد. لذا شناسایی و طبقه بندی ارزش ها قبل از هر گونه اقدامات آسیب شناسی و تعیین میزان مداخلات در فرآیند حفاظت، امری ضروری است. در کلیه تحقیقات علمی پیرامون میراث معماری، پایداری فرآیند حفاظت به صورت محدود مورد توجه و تحقیق قرار گرفته است؛ بنابراین نمی توان درک روشنی از پایداری معماری که در فرآیند حفاظت نقش دارد، به دست آورد. لذا هدف این پژوهش، بررسی حفاظت پایدار (کالبدی- معنایی) میراث معماری به منظور تبیین مدل برگرفته از نظر متخصصین است. روش تحقیق در این مقاله، به صورت کیفی-کمی1 در نظر گرفته شده؛ به طوری که پس از شناسایی ارزش های کالبدی و معنایی میراث معماری، از طریق بررسی ادبیات موضوع و با مشورت متخصصین، توسط آزمون رگرسیون خطی، میزان اثرگذاری مؤلفه های اصلی و فرعی حفاظت معنایی بر واریانس حفاظت کالبدی تعیین شده است. سپس برای تبیین رابطه بین حفاظت معنایی و کالبدی و زیرمؤلفه های مربوطه، از آزمون هم بستگی پیرسون استفاده شده و مدل نهایی ارائه شده است. پایایی آزمون، بر اساس تکنیک آلفای کرونباخ و روایی محتوایی، بر مبنای نظر متخصصین مورد تأیید قرار گرفت. بر اساس مدل به دست آمده، می توان نتیجه گرفت که حفاظت میراث اصیل معماری، تنها با تعامل مستمر حفاظت کالبدی و معنایی و با کمک رعایت زیرمؤلفه های مربوطه به صورت توأمان امکان پذیر است. همچنین، زیرمؤلفه های اصلی در حفاظت کالبدی بناهای تاریخی؛ عناصر مصالح، تزئینات، سیستم سازه ای، نما، هندسه و در حفاظت معنایی؛ ارزش های فرهنگی، هویتی، اقتصادی، یکپارچگی، تاریخی، زیبایی، اجتماعی و اصالت، تعیین شده اند.