روایات من بلغ

احادیث اخلاقی از جمله بسترهای مهم اجرای قاعده «تسامح در ادله سنن» است. شدت تسامح در روایات ضعیف اخلاقی در مقایسه با احادیث اعتقادی و فقهی نشان می دهد که گویا احادیث اخلاقی بار مسئولیت کمتری برای مدوّنین کتب روایی داشته است. فقدان دانش فقهالاخلاق و عدم تفکیک گزاره های اخلاقی ِاخباری و انشائی، زمینه ساز اجرای همه جانبه این قاعده در احادیث اخلاقی شده است. این پژوهش با تتبع در مصادیق روایی، در پی واکاوی آسیب هایی است که کاربست قاعده «تسامح در ادله سنن» در حوزه احادیث ضعیف اخلاقی برجای گذارده است؛ لذا با حذف آنها از متون دینی، طراحی نظامِ ضابطه مندِ اخلاقیِ جامع تحقق بیشتری خواهد یافت. داده های این مقاله با تمرکز بر متون حدیثی جمع آوری و با شیوه توصیفی- تحلیلی پردازش شده است. پیامدهایی چون اختلال در نظام اخلاق اسلامی، وقوع جعل در روایات اخلاقی و ایجاد خوش بینی یا بدبینی کاذب نسبت به متون روایی اخلاقی از جمله نتایج کاربست بی ضابطه این قاعده در احادیث اخلاقی است. با توجه به گستره حدیث و تأثیر آن بر فرهنگ دینی، رفتارهای فردی و کنش های جامعه، آسیب شناسی و توجه خاص به کیفیت متون حدیثی، بازنگری در احادیث اخلاقی، ترسیم الگوی اخلاق اسلامی مبتنی بر روایات معتبر، در پالایش نظام یکپارچه اخلاقی بسیار ضرورت دارد.

یکی از مستندات شرعی که بسیاری از فقهای عامه و خاصه در اثبات حکم شرعی بدان تمسک می کنند، قاعده تسامح در ادله سنن است بدین صورت که در اثبات سنن و فضائل و به طور کلی احکام غیر الزامی، می توان درمورد شرایط حجیت خبر واحد تسامح به خرج داد و ادله ضعیف را نیز مستمسک فتوا به حکم شرعی درموارد استحباب و کراهت قرار داد. این مقاله در صدد است تا با بررسی این قاعده از زوایای مختلفْ به بررسی آن پرداخته و ادله عدم اعتبار آن را بیان کند و مقصود از روایات «من بلغ» را که عمده دلیل اثبات این قاعده استْ روشن نماید. در این بین رویکرد آیت الله العظمی خامنه ای در مواجهه با این روایات نیز از اهمیت به سزایی برخوردار است و یکی از مهم ترین دلایل عدم اعتبار این قاعده به عنوان یک قاعده اصولی است که در این مقاله بدان پرداخته شد.