چیستی معنا

هستی شناسی معنا در پیِ یافتن حقیقت و ماهیت معنای الفاظ و به بیان دیگر در جستجوی چیستی معناست. اندیشمندان غربی به این مسئله توجه کرده و نظریه های گوناگونی همچون نظریه مصداقی، تصوری، تصویری و... برای معنا مطرح کرده اند. با توجه به جایگاه ویژه این بحث در تفسیر قرآن و دانش اصول فقه و برخی مباحث کلامی، تبیین دیدگاه دانشمندان مسلمان درباره آن ضروری است. به همین جهت در این مقاله، با روش توصیفی تحلیلی، آرای دو تن از عالمان و مفسران برجسته شیعه، یعنی فیض کاشانی و علامه طباطبایی بازخوانی و تبیین شده است. با بررسی «نظریه روح معنا» که از نظریه های مهم ایشان در تفسیر قرآن است و هر دو مفسر بر آن اصرار دارند و اشتراکات فراوانی در دیدگاه آنان دیده می شود، اثبات شده است این نظریه که برخی در صدد به دست آوردن نظریه معنا از آن بوده اند، نمی تواند به عنوان «نظریه معنا» پذیرفته شود؛ زیرا پاسخی به پرسش چیستی معنا ارائه نمی دهد. نتیجه اینکه به رغم وجود عبارت هایی در آرای ایشان که نشان از تمایل به نظریه مصداقی یا تصویری معنا دارد، هر دو مفسر تنها نظریه ایده ای (تصوری) معنا را معتبر می دانند.

هدف: پرسش از معنا، سؤالی است که ذهن بشر را سال هاست به خود مشغول کرده است. برای پاسخ به این پرسش که جایگاه طرحش جایی میان فلسفه و روانشناسی است، فلاسفه و روانشناسان بسیاری قلم فرسودند و در جهت روشن شدن این مقوله پُرابهام پژوهش کردند. مطالعه حاضر با هدف واکاوی عمیق و پدیدارشناسانه دو پرسش در باب معنای زندگی صورت پذیرفته است. روش: این مطالعه، پژوهشی کیفی به روش تحلیل درون مایه ای است که با بهره گیری از مصاحبه نیمه ساختاریافته در 5 گروه متمرکز و با مجموع تعداد 33 نفر، به بررسی دیدگاه دانشجویان ایرانی در مقاطع تحصیلی و سنی مختلف درمورد ماهیت معنا و چگونگی شکل یافتن آن پرداخته است. راهبرد شش مرحله ای براون و کلارک (2006) برای استخراج درون مایه ها مورد استفاده قرار گرفت. یافته ها: نتایج این تحقیق در قالب دو درون مایه سایبانیِ «چیستی معنا و تکوین معنا»، شش درون مایه «نیاز به انسجام، تمنّای جاودانگی، معنا به مثابه محک، معنای معیشتی، معنای معرفتی، و معنای تجربتی»، و 12 درون مایه فرعیِ «ماندگاری در جهان دیگر، ماندگاری به واسطه فایده رسانی، زیستن در مرز روزمرگی، زیستن در انقیاد هنجارها، گریز از اندیشه و انتزاع، عافیت و منفعت، جست جوی معنا، خلق معنا، بسط معنا، بی تعادلی، تعادل جویی و کشف معنا» طبقه بندی شده است. نتیجه گیری: نتایج مطالعه چشم اندازی نو  به منظور ساخت پروتکل ها و بسته های آموزشی مبتنی بر معنای زندگی در جمعیت دانشجویان ترسیم می کند.