خطوط هوایی

رابطه سنتی بین فرودگاه و خطوط هوایی شبیه به ارتباط بین مشتری و عرضه کننده است. در راستای این نوع هم کاری سست و نا مرتبط، نه شرکت هواپیمایی و نه فرودگاه نمی توانند به تنهایی به عملکرد مثبتی دست یابند. برای کسب و حفظ مزیت رقابتی، برخی از فرودگاه ها و خطوط هوایی اقدام به تشکیل ائتلافی استراتژیک نموده اند. این همکاری می تواند به خطوط هوایی در افزایش کیفیت خدمات مسافر و توسعه بهتر شبکه های ارتباطی کمک کند. برای فرودگاه نیز ریسک عملیاتی می تواند تا حد زیادی کاهش یابد، چون این نوع اتحاد معمولا ً بلند مدت است و به فرودگاه اجازه می دهد تا درآمد ثابتی از خطوط هوایی و مسافران آن کسب نماید. از آنجا که شرکت هواپیمایی در مدیریت فرودگاه دخیل است، هزینه های عملیاتی فرودگاه نیز می توانند کاهش یابند.

شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (هما) یکی از باسابقه ترین خطوط هوایی جهانی، منطقه ای و به تعبیری مادر صنعت هواپیمایی کشور است. بررسی روند فعالیت این شرکت هواپیمایی در شش دهه فعالیتش حاکی از روند نزولی آن در سهمش در بازار حمل ونقل هوایی کشور به عنوان یکی از مهم ترین شاخص های رقابت پذیری خطوط هوایی است. علاوه بر استراتژی های کلی تجاری شرکت های هواپیمایی و عوامل اقتصادی، آنچه به طور درخورتوجهی توان رقابتی هما را در بازار حمل ونقل هوایی کاهش داده است، عوامل غیراقتصادی و واقعیت های اجتماعی است که از بیرون بر این بنگاه تحمیل شده و بر رقابت پذیری آن تأثیرگذار بوده است. این مقاله، در پی واکاوی تفسیر و فهم رقابت پذیری به عنوان هسته اصلی موفقیت یا شکست بنگاه های اقتصادی و همچنین شناسایی متغیرهای اجتماعی دخیل در رقابت پذیری خطوط هوایی از دیدگاه مدیران عالی و ارشد هما بود. مطالعه با رویکرد کیفی و به روش تحلیل مضمون (تحلیل تماتیک) انجام شد. داده ها از طریق مصاحبه نیمه ساختاریافته با 23 نفر از مدیران پیشین و کنونی هما جمع آوری شد. برای دسته بندی مضامین از ابزار تجزیه و تحلیل PEST بهره گرفته شد. مضامین احصاء شده در چارچوب متغیرهای کلان محیطی سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فناروی عبارت اند از: مداخلات دولت، تحریم، ضعف نهاد تنظیم کننده، نگرش دولت به حمل ونقل هوایی، ساختار بازار، ویژگی های بنگاه، بحران صندوق بازنشستگی هما، نبود ثبات مدیریتی، تنگناهای مدیریت دولتی، تنوع ناوگان، ورود رقبا، نرخ ارز، نگرش های شهروندان، بُعد خانوار، اعتقادات و باورهای مذهبی و پرت شدگی از تحولات فناوری. همچنین یافته های تحقیق نشان می دهد، در بین متغیرهای کلان محیطی، متغیرهای اجتماعی (بعد خانوار و اعتقادات و باورهای مذهبی) برای رقابت پذیری هما فرصت ساز هستند.