وقوع

مجاز به معنای لفظ منقول از معنای موضوع له لغوی به معنای دیگر، از واقعیت های زبان عربی است که لغت دانان جوانب لغوی آن را مورد بحث قرار داده اند. قرآن خود را کتاب نازل شده به زبان عربی مبین معرفی کرده و از سویی مباحث عقیدتی در باب اسماء الله و توقیفی بودن آنها و مسائلی دیگر مطرح است. این عوامل سبب اختلاف علما در بحث وجود مجاز در قرآن شده است. از زوایای مختلف این سوال به پژوهش گذاشته شده و علمای اصول فقه هم به فراخور بحث لغت در علم اصول فقه به این موضوع ورود کرده اند. برخی مجاز در قرآن را پذیرفته و برخی منکرند و دیگرانی حکم به تفصیل بین حکم شرعی و غیر شرعی داده اند. هر یک ادله ای بیان داشته و از زوایای گوناگون بر آن برهان آورده و رأی مخالف را به نقد نهاده و ردّ زده اند. ترجیح پژوهش با توجه به قوت ادله موافقان و ضعف ادله مخالفین، پذیرش وقوع مجاز در قرآن به عنوان یک واقعیت زبان عربی است.

     نویسندگان این مقاله نخست سعی دارند به ارائه تعریف دقیقی از واسوخت ، انواع و اهداف آن بپردازند و مشخّص کنند که شاعران از چه زمان و به چه دلیل رو به سرایش اشعار واسوختی آورده اند . نیز تبیین شباهت ها و تفاوت های مضامین واسوختی در سبک خراسانی و عراقی در مقایسه با مکتب واسوخت از جمله دستاوردهای این پژوهش است. واسوخت از مصدر مرکب مرخّم به معنی بیزاری و رویگردانی عاشق از معشوق می باشد. مضامین واسوختی از ابتدا همراستا با جریان سوخت- البته نه به فراگیری آن- بلکه همواره با شدّت و ضعفی متفاوت از جانب شاعران مختلفی به شعر کشیده شده که البته پرداختن به این مضمون با اعمال پاره ای تغییرات امروزه نیز کاربرد دارد. مضمون واسوخت در سبک خراسان از اعتدالی نسبی برخوردار است به طوری که رفتار واسوختی به یک اندازه از محبّ و محبوبِ اشعار سبک خراسانی سر می زند. در سبک عراقی هرچند معشوق بر مسند ناز تکیّه می زند و عاشق بر مفرشِ نیاز نزول می کند؛ امّا  رگه هایی کمرنگ از واسوخت گویی  در سروده های شاعران سبک عراقی نیز به چشم می آید که در نوع خود جالب توجّه است.گفتنی است این شیوه از واسوختگویی که در سبک های خراسانی ، آذربایجانی و عراقی  بیشتر در لابه لای اشعار سوختی قرار می گرفت، با روی کار آمدن مکتب واسوخت تغییر نمود و شکلی مستقل یافت. واسوخت و سوخت هر دو از بطن وقوع گرایی زاده شدند. وقوع نیز تحت الگوی حقیقت سرایی و حقیقت انگاری شکل گرفته است.

کمال الدّینْ حسین اَبیوَردی، مؤلّف رساله انیس العاشقین ، یکی از رساله های مقامه وار و کمترشناخته شده پایان قرن نهم هجری در هرات، در تألیف این رساله به گلستان سعدی نظر داشته و در مقدّمه اثر اذعان کرده است که، با وجود گلستان ، اثر وی دلربایی  چندانی ندارد؛ بااین حال، بررسی ساختار و محتوای رساله اطّلاعات ارزنده ای درباره مسائل اجتماعیِ عهد مؤلّف، در پیوند با جریان شاهدستایی و عشق وقوعی در اختیار مخاطب قرار می دهد، و نوآوری ها و تغییرات سبْکیِ وی در ایجاد بارقه های زبان و قالب/ فرمِ ادبیّات وقوعی در نثر، و همچنین تأثیرات این رساله بر آثار ادبیِ بعد از خود، مانند رسائل محتشم کاشانی، را نیز نشان می دهد. مقایسه الگوهای خویش کاریِ انیس العاشقین با رساله نقل عشّاق و رساله جلالیه ، و نیز پرداختن به اشتراکات تمهیدات زبانی و الگوهای رواییِ آن ها در افزایش حقیقت نمایی روایت و مضامین وقوعی از موضوعات اصلیِ مطرح شده در این نوشته است.