ذات الثقبتین

منجمان دست کم از سده نخست قبل از میلاد از ابزارهایی برای رصد اجرام آسمانی استفاده می کردند. ابزارهای این دوره عمدتاً برای تعیین زاویه میان دایرهالبروج و معدل النهار و تعیین لحظه ورود خورشید به اعتدالین استفاده می شدند. بطلمیوس از ابزارهایی مانند ذات الحلق، ذات الثقبتین و ذات الشعبتین نام برده است. در دوره اسلامی و ضمن انجام رصدهایی برای تدقیق گزارش های بطلمیوس، گزارش هایی از ساخت ابزارهای نجومی نو نیز به دست ما رسیده است، هرچند که بیشتر رساله های نوشته شده توسط مسلمانان مربوط به روش های ساخت و به کار بردن انواع گوناگون اسطرلاب هستند. رساله فی الآلات العجیبه، اثر عبدالرحمن خازنی، رساله کوچکی است که خازنی در آن به تشریح هفت ابزار رصدی مورد استفاده در زمان خویش پرداخته و روش های استفاده از آنها را آورده است و محاسباتی را که باید روی نتایج حاصل از این ابزارها انجام بشود، به صورت مدون و مشروح آورده است. در حال حاضر چهار نسخه خطی شناخته شده از این رساله در کتابخانه های مجلس شورای اسلامی، مدرسه سپهسالار، مغنیسه و دانشگاه استانبول وجود دارند. مقاله پیش رو ضمن معرفی رساله مذکور، محتوای علمی آن را مورد بررسی قرار می دهد.