زیج ها

منظور از جغرافیای ریاضی بخشی از آثار نجومی است که موضوع آن تحدید و توصیف بخش آباد زمین، روش تقسیم آن براساس عرض جغرافیایی و چگونگی پدیداری آسمان در عرض های جغرافیایی مختلفِ آن است. این بخش در مجسطی در فصل پایانی مقاله اول و در مقاله دوم آمده است و مطالب آن در قالب محاسبات ریاضی و بر پایه هندسه کره، تدوین شده اند. در آثار نجومی دوره اسلامی، حسب تقسیم آنها به زیج ها و کتاب های هیئت، این بخش را ذیل عنوان کلی «هیئه الأرض» می توان جستجو کرد. تفاوت عمده میان این دو دسته در آن است که در زیج ها این مطالب مشابه مجسطی مدون شده اند اما در کتاب های هیئتْ این مطالب صورت توصیفی به خود گرفته است و از آوردن برهان های هندسی و حل مسائلِ نمونه عاری شده است. در این مقاله با تکیه بر نخستین آثار نجومی نوشته شده توسط دانشمندان اسلامی -منظور آثار نوشته شده در سده های سوم تا پنجم هجری است- تکوین موضوع جغرافیای ریاضی در این آثار بررسی شده است.