هدى برکات

ویژگی های فنی نگارش رمان از گذشته تاکنون پیشرفت کرده وامروزه تحت تأثیر روش های نقد معاصر به ویژه روش نقد اجتماعی، قرار گرفته است. پیامد نقد اجتماعی رمان، مکالمه گرایی آن است؛ از آن رو که این روش رمان را فارغ از نویسنده اش، متنی باز دربرابر خواننده می شمرد. به این ترتیب چالشی میان ایفای نقش راوی ونظریه مرگ نویسنده پدید می آید که در پی اطلاع نویسندگان از تکنیک مکالمه گرایی وبه کارگیری آن با استفاده از مهارت فنی از بین می رود. جای شگفتی نیست که هدی برکات با استفاده از حوادث جنگ داخلی لبنان چنین تکنیکی را به کار گرفته است. این پژوهش درصدد بیان ویژگی های رمان وخصوصیت مکالمه گرایی آن در ادبیات لبنان است که به عنوان نمونه حجر الضحک را بررسی می نماید. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی است. مهم ترین نتیجه عبارت از هویدا شدن زوایای دید مختلف در رمان حجر الضحک است که دو رویکرد را در گفتمان جنگ داخلی لبنان نشان می دهد. البته تکنیک های دیگر مانند: بینامتنی وسیال ذهن نیز به کار گرفته شده، افزون بر آن که برکات پایان رمان را باز نهاده تا زمینه ی گفت و گو با متن برای خواننده ی توانا وبا فرهنگ حفظ گردد.

لا تعدّ الروایه نوعاً من السرد فحسب؛ بل لدیها طاقه تامه للدراسه على أساس نظریات النقد المعاصر، إثر إستیعابها لتقنیات الکتابه. فمتی رُکّبت بنیتها على الإطار ترکیباً صحیحاً، تتمتّع باستعداد تام لتبرز ثنیّاتها التحتانیه عن هیئتها علی أساس النقد البنیوی ظهورا خیرا و فی الوقت نفسه، تقدّم نظریه تودوروف نظاماً هندسیاً ناضجاً لنقد الروایه؛ إذ تربح تلک النظریه عن فکره البنیویین الجماعیه. فتودوروف یعتقد بثلاثه مستویات فی هندسه الروایه. المستوى الأول هو نص الروایه الذی یتم توفیره وفقاً لتخزین مفردات المؤلف فی صفحات الروایه و یتم ترمیز المفردات بمدى قدره المؤلف، فتقع الکلمات قدر ابتکاره جنباً إلی جنب، من ثمّ یتطلب إدراکها خبره تقنیه. لذلک نضطرّ عند مراجعه النص، إلى استیعاب تقنیات الکتابه لنتمکن من تمییز النقاط المشترکه وتحدید المفارقات تحدیداً یؤدی إلى معرفه إفتنان المؤلف فی النص. فإن عبرنا النص، فالمستوى الثانی لهندسه الروایه من وجهه نظر تودوروف هو التسلسل. تستهدف هذه المقاله، دراسه روایه حارث المیاه لهدى برکات على أساس تسلسل تودوروف السردی، فتستخدم المنهج الوصفی التحلیلی. أمّا أهمّ النتائج، فهی أن هذه الروایه فیها سلسله رئیسه وسلسله فرعیه و شبه سلسله ذات تضمین (قصه إنطوائیه) وأقصوصات تضمینیه (أقصوصات منطویه عند السرد) والتناوب فی السرد. تتسع حارث المیاه لمقارنه وجوه تودوروف السردیه سعه تامه؛ لأنها تحتوی على الوجوه الإخباریه والغیرالإخباریه و فیها أمثله مختلفه فی الأقسام الغیرالإخباریه، من ذلک: الطلبی بقسمیه الإلزامی والتمنی ثم الافتراضی بقسمیه الشرطی والتوقعی.