مسجد حیدریه

در طراحی اسلامی به خصوص معماری، تزئینات مهم ترین عنصر وحدت بخش محسوب می گردد. مسجد حیدریه نه تنها به عنوان جایگاهی برای عبادت، بلکه مأمنی برای مردمان مسلمان و خط کوفی به عنوان نخستین خطی که کلام وحی با آن نگاشته شده مطرح می شود. در راستای تاکید و بیان عبارت های مقدس برای مسلمانان هیچ خطی مناسب تر از خط کوفی و هیچ تزئینی مقدمتر از نقوش گیاهی و هندسی درخدمت مقاصد مقدس و تزئینی نبوده است. هدف اصلی این تحقیق شناسایی، گردآوری و تحلیل شاخصه های تزئینی موجود در مسجد مدرسه حیدریه که متعلق به دوره سلجوقی است، می باشد. سوال این است که بنای آجری مسجد مدرسه حیدریه دارای چه ویژگی های تزئینی می باشد؟ روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و براساس گردآوری کتابخانه ای، میدانی و بازدیدهای صورت گرفته می باشد و در نتیجه حاصل از این پژوهش مشاهد می شود که اجزای تشکیل دهنده تزئینات با استفاده از سه شاخصه تزئینی از قبیل به کارگیری تزئینات گیاهی، هندسی وکتیبه کوفی مورق در تنوع نوشتاری با به کارگیری فن گچبری تبحر و تنوع طلبی هنرمند گچبر را در تزئینات و تنوع درحرکت قلم را متظاهر می شود. و اما وجود شاخصه های تزئینی،گل میخ های میان آجری با مصالح گچی به عنوان بندکشی های مدرن هندسی و شاخص، وجود نقش های هندسی تزئینی با مصالح سفال لعابدار، در ترکیبی به جا به عنوان تزئینات شاخص بدون آشفتگی بصری در جایگاه خود قرار گرفته است.

خط کوفی تزیینی یکی از کهن ترین خطوط در کتیبه های معماری و بنای اسلامی به شمار می آید. ظرافت و زیبایی خط کوفی تزیینی را می توان در کتیبه های ایرانی به ویژه مسجد حیدریه و جامع قزوین مربوط به دوره سلجوقی جستجو کرد. هدف اصلی مقاله حاضر شناسایی و استخراج تمام حروف کتیبه برای بررسی ویژگی های ساختاری و تزیینی از نظر تشابه و تفاوت است. سؤال های تحقیق آن است که تشابهات و تمایزهای بین ساختار نوشتاری، هندسی و تزیین گیاهی خط کوفی مسجد حیدریه و جامع قزوین به چه صورت هایی نمودار گشته است؟ آیا خطوط کوفی آمده درکتیبه های مساجدجامع و حیدریه قزوین از لحاظ ساختاری و تزیین از یکدیگر تأثیر پذیری داشته اند؟ روش پژوهش براساس توصیفی-تحلیلی ومبنای گردآوری کتابخانه ای، مشاهدات میدانی و بازدید می باشد. یافته های تحقیق نشان دهنده وجود اشتراکات ساختار نوشتاری و تزیین گیاهی در هر دوکتیبه است؛ به دلیل این که مسجد حیدریه بر اساس فاصله زمانی بعد از مسجد جامع ساخته شده است تا حدودی از لحاظ ساختار و تزیین از این کتیبه تأثیرپذیری داشته است،کتیبه حیدریه علاوه بر ساختار نوشتاری و گیاهی از ساختار هندسی نیز بهره جسته و پا را فراتر نموده و ساختاری نوین با شاخصه هایی، زیبایی را با ورود حرکت مورب حروف در کتیبه و ترسیم تزیینیِ گره های هندسی و گره اتصال، تکامل و پیشرفت نوینی ازساختارخط کوفی ایرانی را معرفی می نماید. به دلیل قدرت بیانی در ساختار بنا نوعی استحکام، انسجام و تعادل با فضای معماری این دو بنا برقرار شده است و همین ویژگی ها می تواند به عنوان نمونه ای شاخص برای طراحان گرافیک در زمینه طراحی حروف، الگویی برای تجربیات نوین مورد بهره برداری قرار گیرد.