مدرسه نو

رویکرد نیروهای مذهبی به معارف نوین از زمان ولایت عهدی و امارت عباس میرزا بر آذربایجان تا پایان دوران قاجاریه (1214-1304) در بسیاری از پژوهش های مربوط به این عصر به شکل های گوناگون بررسی شده است. این موضوع به خصوص برای روشن شدن جنبه های پیچیده و ابهام آمیز رابطه سنت و تجدد در دوره مورد بحث اهمیت مضاعف یافته است؛ اما توجه به این موضوع مهم در عصر پهلوی توسط پژوهشگران دریغ شده است؛ یکی از علل این کاستی را باید بر تمرکز پژوهش های سیاسی و تاریخی این دوره بر چالش های سیاسی و اقتصادی جستجو کرد. طبیعی است در این فرایند تکاپوی فرهنگی کنشگران سیاسی در محاق فرورفته است.  انتشار اسناد شهربانی و ساواک و نیز خاطرات شخصیت های سیاسی و فرهنگی در چند دهه این نقص را تا حدودی جبران کرده است. این تحقیق با تأکید بر چرایی و چگونگی حضور فعال نیروهای مذهبی در عرصه آموزش در این دهه را با تکیه بر اسناد شهربانی بررسی می کند. بر مبنای این پژوهش نیروهای مذهبی با استفاده از ظرفیت های قانونی و به خصوص قانون مدارس ملی (خصوصی)، صاحب بزرگ ترین زنجیره مدارس خصوصی گردیدند. از میان سازمان های متعدد مذهبی مؤسسه جامعه تعلیمات اسلامی به مدیریت شیخ عباسعلی اسلامی در این زمینه گوی سبقت را از فعالان آموزشی ربود و از این زمان تا پایان رژیم پهلوی به عنوان فعال ترین سازمان فعال آموزشی نزد همگان معروف گردید.