مطالب مرتبط با کلیدواژه

باستان سنجی


۱.

باستان سنجی؛ پلی میان علوم طبیعی و مهندسی با باستان شناسی (اهداف و دورنما)

نویسنده:
منبع: پژوهه باستان سنجی سال اول پاییز و زمستان ۱۳۹۴ شماره ۲

کلیدواژه‌ها: باستان شناسی باستان سنجی علوم تلفیقی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۷۲ تعداد دانلود : ۹۰۳
سرعت رو به پیشرفت علوم در شاخه های علوم پایه، فنی و مهندسی و پزشکی در سالیان اخیر بسیار چشمگیر بوده است. در این بین، رشته ها و متدهای تلفیقی علوم نیز با یکدیگر در حال تعامل و تبادل نظر هستند. باستان شناسی نوین نیز از این قاعده مستثنا نیست و این علم از شاخه علوم انسانی، قریب به سی سال است که با تکیه بر روش ها و فن های علمی سعی در پاسخ گویی به سؤالات باستان شناسی و فناوری در دنیای قدیم دارد. استفاده از روش های علمی، دستگاهی و آماری جهت تحلیل روش های رایج در برهه های زمانی متفاوتِ دنیای باستان را تحت عنوان باستان سنجی (آرکئومتری) می نامند. باستان سنجی در حقیقت مدیریت و برنامه ریزی انجام متدهای تحقیقاتی است که از تخصص های موجود در رشته های مختلف جهت تحلیل سؤالات باستان شناسی بهره می برد. استفاده از متدهای باستان-سنجی ایجاد یک زبان مشترک بین محققین علوم پایه، فنی و مهندسی و پزشکی با محققین علوم انسانی و بالأخص باستان شناسی است.
۲.

بررسی های باستان سنجی در تپه حصار دامغان با استفاده از روش های گرانی سنجی و مغناطیس سنجی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهه باستان سنجی سال دوم پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۲ (پیاپی ۴)

کلیدواژه‌ها: فیلترهای فازی باستان سنجی گرانی و مغناطیس سنجی بارزسازی لبه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۵۴ تعداد دانلود : ۶۱۱
کاوش در آثار به جای مانده از گذشتگان دارای اهمیت ویژه ای در شناسایی تاریخ و هویت یک سرزمین دارد. پیشرفت دانش بشری روش های نوینی در شناسایی مکان های باستانی ارائه داده است که با استفاده از آن ها بدون نیاز به حفاری یا تخریب آثار باستانی به اطلاعات مفیدی می توان دست یافت. امروزه از روش های ژئوفیزیکی غیرمخربی مانند گرانی سنجی (Gravimetry) و مغناطیس سنجی (Magnetometery) که تنها از خاصیت های طبیعی و ذاتی مواد زیرسطحی بهره می برند، در اکتشافات باستان شناسی استفاده می شود. در گرانی سنجی از تباین چگالی بین دیواره ها و اتاقک ها استفاده می شود. درحالی که در روش مغناطیس سنجی از تباین مغناطیدگی (Magnetization) موجود بین اجسام آنومال و محیط پیرامون ناشی از عوامل طبیعی و یا فعالیت های بشری نظیر اقلام فلزی، مصالح ساختمانی و حفره های پرشده استفاده می شود. در این مقاله سعی شده است با استفاده روش های گرانی سنجی و مغناطیس سنجی به شناسایی ساختارهای زیرسطحی در قسمتی از محوطه باستانی تپه حصار دامغان موسوم به پهنه سفال منقوش، پرداخته شود. به این منظور در یک شبکه منظم مربع مستطیلی داده های میدان گرانی و مغناطیس در محدوده مورد نظر برداشت شد و پس از تصحیحات لازم روی داده های گرانی و مغناطیس مانند رانه دستگاه، تصحیح هوای آزاد، تخته بوگه، توپوگرافی و اصلاحات روزانه، نقشه آنومالی های گرانی و مغناطیس تهیه گردید. بر اساس این نقشه ها موقعیت و محدوده دیواره ها و اتاقک های باستانی شناسایی گردید. سپس با استفاده از فیلترهای روند سطح، مشتق قائم اول و فازی اثر میدان ناشی از آثار باقیمانده از ناحیه ای تفکیک شد. نتایج حاصل از بررسی های انجام شده داده های گرانی و مغناطیس در شناسایی ساختارهای زیرسطحی مانند دیواره ها و اتاقک ها انطباق بالایی با نتایج حاصل از کاوش های انجام شده در دهه های گذشته دارد. با توجه به اینکه عملیات کاوش به روش حفاری هزینه بر، وقت گیر و از همه مهم تر امکان آسیب رساندن به سازه های قدیمی را در بردارد، با استفاده از نتایج بررسی های غیرمستقیم ژئوفیزیکی می توان یک طرح کلی برای کاوش های باستان شناسی به وسیله حفاری طراحی و اجرا نمود تا آثار زیرسطحی کمتر آسیب دیده و حفریات هدفمند باشند.
۳.

نقشه راه مطالعات معدنکاری و فلزکاری کهن در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهه باستان سنجی سال سوم بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۱ (پیاپی ۵) ۷۷-۹۸

کلیدواژه‌ها: باستان سنجی علوم میان رشته ای زمین باستان شناسی معدنکاری کهن فلزکاری کهن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۲۵ تعداد دانلود : ۴۴۵
به گواه مطالعاتی که تاکنون انجام گرفته، ایران زمین از هزاره های گذشته به طور مداوم زادگاه و منشأ فناوری های گوناگون بوده که البته بخش مهمی از این فناوری ها در ارتباط مستقیم با معدنکاری انواع مواد معدنی، فلزکاری، فرآوری و به کارگیری انواع زمین-مواد بوده است. بااین وجود، حجم و کیفیت مطالعاتی که تاکنون در مورد معدنکاری و فلزکاری کهن در ایران صورت گرفته، به هیچ وجه درخور استعدادهای فرهنگی-تاریخی این کشور نبوده است. از طرفی، مطالعات انجام شده اولیه نیز ایران را به عنوان یکی از نخستین پیشتازان علم و فناوری در دوره های مختلف پیش ازتاریخ و تاریخی معرفی نموده اند. به هرحال تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی این مطالعات اولیه نیز اغلب، توسط پژوهشگران غیر ایرانی صورت گرفته بودند. در دهه هفتاد با تأسیس کمیته مطالعات معدنکاری و فلزکاری کهن با همکاری نزدیک چندین موسسه ایرانی و خارجی فعالیت مناسبی در جهت انجام چنین مطالعاتی آغاز گردید، ولی متأسفانه پس از حدود یک دهه به کندی و رکود گراییده، سرانجام تقریباً متوقف شد. در این نوشتار، با تکیه بر دانش و تجارب نویسندگان و نیز به کارگیری توصیه های اهل فن در سطح بین المللی، نقشه راهی برای دوره ای جدید از مطالعات معدنکاری و فلزکاری کهن در ایران ارائه شده که طی آن ضمن مرور چالش ها و نیازهای مرتبط با موضوع، اهداف مربوط به مطالعات روشمند معدنکاری و فلزکاری کهن مطرح گردیده و راهکارهای عملی برای رسیدن به این اهداف (شامل تهیه اطلس معادن باستانی و محوطه های فلزکاری کهن ایران) نیز پیش رو نهاده شده است.
۴.

ارزیابی توالی فرهنگی دوره نوسنگی فارس بر اساس گاهنگاری مطلق محوطه هُرمَنگان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهه باستان سنجی سال سوم پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲ (پیاپی ۶) ۱۵-۲۹

کلیدواژه‌ها: باستان سنجی دوره نوسنگی حوزه فرهنگی فارس محوطه هرمنگان تاریخ گذاری کربن 14

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۴ تعداد دانلود : ۴۹۹
طی چند دهه گذشته کاوش های متعددی در محوطه های نوسنگی فارس صورت گرفته که نتایج حاصل از این پژوهش ها منجر به ارائه گاهنگاری ها و نظرات مختلفی شده است. بیشتر پژوهش های صورت گرفته متمرکز بر حوضه رود کر بوده و با توجه به ویژگی های زیست محیطی متفاوت فارس، این زیست بوم بر شکل گیری فرهنگ ها در طول دوران مختلف تأثیرگذار بوده است؛ بنابراین جهت درک بهتر فرهنگ های پیش ازتاریخی نیاز است تا دشت ها و دره ها موردبررسی و مطالعه قرار گیرند تا بتوان تحلیلی جامع تر ارائه نمود. ازاین رو با توجه به وجود برخی سؤالات و ابهامات موجود در شناخت فرهنگ های نوسنگی باسفال فارس، محوطه هرمنگان واقع در حوضه رودخانه بوانات مورد کاوش قرار گرفت. طی کاوش صورت گرفته دو فاز استقراری شناسایی شد که به طور نسبی مواد فرهنگی آن قابل مقایسه با تل موشکی، جری ب، بشی، کوشک هزار و تپه رحمت آباد است. در این مقاله سعی بر آن است تا در ابتدا به گاهنگاری نسبی و مطلق این محوطه پرداخته شود و سپس با توجه به گاهنگاری مطلق این محوطه و دیگر محوطه های نوسنگی نیمه شمالی فارس و همچنین مقایسه مواد فرهنگی و شناخت شاخصه های فرهنگی، ارزیابی توالی فرهنگی دوره نوسنگی در این منطقه صورت گیرد. جهت تاریخ گذاری محوطه هرمنگان 8 نمونه زغال و استخوان حیوانی به آزمایشگاه دانشگاه توکیو ارسال شد که نتایج نشان می دهد این محوطه در حدود 6373 ق.م مورد استقرار قرار گرفته و تا حدود 5950 ق.م ادامه داشته است. با توجه به شباهت مواد فرهنگی بشی با محوطه هرمنگان، رحمت آباد و موشکی و گاهنگاری های مطلق این محوطه ها در نظر گرفتن فاز بشی چندان منطقی به نظر نمی رسد، بنابراین با مقایسه مواد فرهنگی و گاهنگاری های مطلق صورت گرفته در دیگر محوطه ها می توان توالی گاهنگاری شامل رحمت آباد (7500-7000 ق.م)، شکل گیری موشکی (7000-6400 ق.م)، موشکی (6400- 6000 ق.م)، جری (6000-5600 ق.م) و شمس آباد (5600-5200؟) برای دوره نوسنگی فارس ارائه نمود.
۵.

آماده سازی مقاطع نازک از مواد متخلخل برای مطالعات با میکروسکوپ پلاریزان در باستان سنجی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهه باستان سنجی سال سوم پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲ (پیاپی ۶) ۴۵-۶۰

کلیدواژه‌ها: باستان سنجی تهیه مقطع نازک ملات های پودری سفال تاریخی سنگ نرم و هوازده

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۰۱ تعداد دانلود : ۴۱۲
مقاطع نازک با کاهش دادن ضخامت قطعات کوچک نمونه هایی که بر روی سطح شیشه لام میکروسکوپی چسبانده شده اند توسط ماشین های برش و سایش، جهت رسیدن به ضخامت استاندارد (µm30-25) برای میکروسکوپ پلاریزان ساخته می شوند. هنگامی که روش های معمول ساخت مقطع نازک برای دیگر مواد نرم، حساس به حرارت و یا آب به کار گرفته می شود، تهیه مقطع نازک به چالش قابل ملاحظه ای برای آزمایشگرها تبدیل می گردد. ازاین رو با هدف تشریح فرآیند تهیه مقاطع نازک برای مطالعات میکروسکوپی در بررسی های باستان سنجی مقاله حاضر در 6 مرحله شامل: 1) راهبرد نمونه برداری و آماده سازی نمونه ها، 2) آماده سازی نمونه ها برای عملیات برش 3) بریدن قطعه و تهیه بیسکویت نمونه (انواع مقاوم، پودری و سست)، 4) روش های اشباع با رزین و اتصال بیسکویت نمونه به لام شیشه ای، 5) نازک کاری بیسکویت تا رسیدن به اندازه استاندارد، و در نهایت 6) نگهداری از مقاطع نازک و تجهیزات آزمایشگاه و اضافه کردن پوشش محافظ بر سطح مقطع ارائه شده است. نمونه های این تحقیق مربوط به سنگ توف های اسپانیایی و سنگ توف از روستای کندوان هستند که هر دو گونه دارای ساختاری پودری و ترد بودند که با روش های معمول در طی فرآیند کار به کلی از دست می رفتند. نتایج حاصل از یافته های تحقیق نشان دهنده آن است که استحکام بخشی و اشباع دو مرحله ای به روش خلأ می تواند در موارد بسیاری راهگشای نمونه های سست برای تهیه مقاطع نازک باشد.
۶.

بررسی خصوصیات فیزیکی و ساختمانی خشت های به کار رفته در محوطه میراث جهانی ارگ بم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهه باستان سنجی سال سوم پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲ (پیاپی ۶) ۸۱-۱۰۲

کلیدواژه‌ها: گونه شناسی ارگ بم باستان سنجی ساختارشناسی معماری خشت و گلی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۰۲ تعداد دانلود : ۵۴۱
ارگ تاریخی بم در شهرستان بم، استان کرمان، در پی قرن ها، روزگاری آبادتر و زنده تر و روزگاری متروک بر پای خود ایستاده بود که در 5 دی ماه 1382 زلزله آن را به ویران ه ای تبدیل کرد. در چند دهه ی اخیر و به خصوص در دهه کنونی ارگ بم محبوبیت عمومی در جامعه ایرانی یافته است. این شناخت ازآن جهت حائز اهمیت است که بدون مطالعات همه جانبه به ویژه در حوزه مواد و مصالح، کمتر می توان به مرمت موفق و اصولی موضع در دست تعمیر نائل گردید. ارگ بم به لحاظ کالبدی از توده های معماری انباشته بر روی هم تشکیل شده است. بخش قابل توجهی از این توده ها، الحاقات و پوسته های تعمیراتی است که در طی قرون متمادی بر شالوده لایه های باستانی فرسوده شکل گرفته اند. مطالعات اخیر نشان از چندین ضعف ساختمانی عمده در کالبد غالب خشت های به کاررفته در محوطه ارگ بم دارد. استفاده مجدد از چنین خشت هایی با همان شیوه تولید و کاربرد در مرمت های پیش رو، با تردید و نگرانی قابل درکی همراه است و اقدامی چالش برانگیز می نماید که بی توجهی به آن، ارگ را مجدداً در مسیر تجربه تلخ گذشته قرار خواهد داد. این حقیقت که ارگ بم در طول دوره حیات خود همواره و به دفعات موردحمله و غارت قبایل مهاجم و لشکرکشی ها قرار داشته و لاجرم فرصت اندکی برای ترمیم نواحی آسیب دیده در اختیار ساکنان قلعه بوده است، طبیعتاً مانع می گردیده که توجه کافی به کیفیت ساخت پاره ای از خشت ها صورت گیرد. این تحقیق با رویکرد کاربردی به دنبال شناخت ویژگی های ساختمانی خشت های به کاررفته در محوطه و نقاط ضعف و قوت آن هاست و می کوشد در قالب استدلال استقرائی (نگاه از جزء به کل) بر پایه روش های تجربی و ترکیبی (فیزیکی-مکانیکی و شیمیایی) پاسخگوی سؤال اصلی یعنی چیستی عوامل مؤثر در شکل دهی به ساختار و بروز تنش های رفتاری مصالح و چگونگی رفع یا تعدیل معایب شناخته شده باشد.
۷.

بررسی های ساختار یک برگ قرآن پوست نوشت متعلق به موزه قرآن و کتابت تبریز(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهه باستان سنجی سال چهارم بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۱ (پیاپی ۷) 37-46

کلیدواژه‌ها: قرآن پوست نوشت باستان سنجی شناسایی مرکب SEM-EDX FT-IR عکاسی ماورای بنفش

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۷۶ تعداد دانلود : ۵۴۴
قرآن های سده های اولیه اسلام که به خط کوفی و اکثراً بر روی پوست نگاشته شده اند از برجسته ترین آثار باقیمانده از آن دوران می باشند که در میان ملل مسلمان و حتی غیرمسلمان از اهمیت و ارزش والایی برخوردار بوده و هستند که همین حرمت و تبرک، گاه باعث حفظ و نگهداری و گاهی نیز، درنتیجه ی استفاده ی فراوان، باعث از بین رفتن آن ها شده است. اثر موردمطالعه در این پژوهش نیز، یک صفحه قرآن در موزه ی قرآن و کتابت شهر تبریز است که با وجود ارزش های تاریخی آن، تاکنون هیچ گونه مطالعه و بررسی آزمایشگاهی در مورد ویژگی های آن ازجمله، شناسایی قدمت و اجزای تشکیل دهنده ی آن صورت نگرفته است. در طی این پژوهش، جهت بررسی اصالت اثر از روش بررسی سطحی به روش بازتاب نگاری فرابنفش، برای تشخیص نوع و جنس سند، از روش طیف سنجی مادون قرمز تبدیل فوریه (FTIR)، برای تعیین گونه ی جانوری مورداستفاده از مشاهدات میکروسکوپی به وسیله لوپ دیجیتال و همچنین، مطالعه مقطع عرضی پوست با استفاده از میکروسکوپ الکترونی روبشی (SEM) و درنهایت، جهت شناسایی مرکب های به کاررفته، از طیف سنجی پراش پرتوایکس (SEM-EDX) بهره گرفته شده است. نتایج حاصل نشان دادند که بستر این اثر از جنس پوست بوده و پوست مورداستفاده از گونه ی پوست گوسفند است. در مورد مرکب سیاه، با توجه به وجود مس با درصد بالا در ترکیب، استفاده از مرکب مطوّس مطرح می شود. همچنین در مورد مرکب قرمز نیز با توجه به میزان جیوه و سولفور، احتمالاً از رنگ شنگرف در این مرکّب استفاده شده است. نتایج حاصل از ارزیابی اصالت اثر نیز حاکی از آن است که هیچ گونه خطوط پاک شده و یا افزوده شده ای در این اثر مشاهده نمی شود که درنتیجه، می توان ادعا کرد که اثر عاری از هرگونه جعل در متن و امضا است.
۸.

شناسایی موقعیت قبرهای پنهان با استفاده از ژئورادار (GPR) در کارهای باستان شناسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهه باستان سنجی سال پنجم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۱۰) 15-33

کلیدواژه‌ها: باستان سنجی ژئوفیزیک رادار نفوذی به زمین (GPR) مدل سازی پیشرو قبر استخوان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۸۱ تعداد دانلود : ۱۲۳۱
روش ژئوفیزیکی رادار نفوذی به زمین ( GPR ) یک روش سنجش غیرمخرب است که قادر به آشکارسازی و تصویرکردن انواع ساختارهای دست ساز بشر، ناهمگنی های زیرسطحی به دلیل وجود اجسام مدفون در زیر زمین، مشخص کردن فضاهای خالی در محیط ها و اهداف مدفون در اعماق کم است. در پژوهش حاضر بررسی توانایی به کارگیری روش GPR به منظور آشکارسازی و تعیین موقعیت قبرهای نامشخص و اجساد مدفون، در مقاصد باستان شناسی و نظایر آن مورد بررسی قرارگرفته است. برای این منظور شبیه سازی و مدل سازی پیشرو داده های GPR به روش اختلاف محدود دوبعدی بهبودیافته در حوزه فرکانس، برای مدل های مصنوعی متناظر با قبرهای خالی، استخوان بخش هایی از اعضای بدن انسان و نیز تابوت های با جنس های مختلف (فلزی و چوبی) صورت گرفته است. همچنین با هدف بررسی های زیرسطحی در یک قبرستان قدیمی، داده های واقعی GPR با استفاده از یک سامانه GPR مجهز به آنتن های پوشش دار با فرکانس مرکزی MHz 800 (مگاهرتز)، برداشت شده است. نگاشت راداری نهایی منطبق بر یکی از پروفیل های برداشت شده در این منطقه، با اعمال توالی پردازشی مختلف شامل تصحیح استاتیک (ساکن)، بردارنده واو (دی واو)، اعمال فیلتر میان گذر، بردارنده زمینه و برانبارش بر روی داده های خام، با استفاده از نرم افزار Reflexw نیز آورده شده است. نتایج این پژوهش بر اساس پاسخ GPR مدل های مصنوعی مختلف تولیدشده و نگاشت راداری داده های واقعی GPR ، قابلیت کاربرد این روش را در زمینه بررسی های باستان شناسی به منظور آشکارسازی و تعیین موقعیت قبرهای پنهان، تابوت ها و جسد انسان با صرف هزینه کم در مدت زمان کوتاه بدون دست کاری و تخریب محیط نشان می دهد.
۹.

مطالعه پتروگرافی سفال های هزاره چهارم قبل ازمیلاد محوطه نارجوئیه III جیرفت

نویسنده:
منبع: مطالعات باستان شناسی پارسه سال چهارم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱۲ 61-73

کلیدواژه‌ها: باستان سنجی پتروگرافی فرهنگ علی آباد نارجوئیه جیرفت مس وسنگ جدید

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۸۱ تعداد دانلود : ۵۵۴
فرهنگ علی آباد، یکی از مهم ترین فرهنگ های مربوط به هزاره چهارم قبل ازمیلاد (مس وسنگ جدید) در جنوب شرق ایران است که پراکندگی سفالینه های آن را می توان در مناطقی همچون استان کرمان، استان سیستان وبلوچستان و غرب کشور پاکستان مشاهده کرد. در بررسی های باستان شناسی مربوط به فرهنگ مذکور، محوطه نارجوئیه III شناسایی گردید که دارای سفال های شاخص این فرهنگ بوده است. در این پژوهش سعی شده با طرح پرسش هایی درخصوص چگونگی نحوه فرآوری خمیره، نوع خاک و شاموت مصرف شده، شرایط و حرارت پخت در کوره و هم چنین تاحدودی به منشأ ساخت سفال های این منطقه(؟) پاسخ داده شود. در همین راستا به منظور مطالعه فنی (اطلاعاتی نظیرِ نوع خاک مورد استفاده و نحوه فرآوری آن، منشأ و شیوه ساخت) این سفال ها از روش پتروگرافی مقاطع نازک در زیر میکروسکوپ پلاریزان استفاده گردید. براساس مطالعه کانی شناسی می توان سفال ها را ازنظر نوع پتروفابریک به دو دسته سیلتی (ریزبلور) و پورفیری (درشت بلور) تقسیم بندی کرد. تمام سفال ها ازنظر خصوصیات کانی شناسی از ویژگی های یکسانی پیروی می کنند که بیان کننده استفاده از یک نوع خاک یکسان است. دانه های خمیره افزوده شده را می توان به راحتی در اندازه های درشت شناسایی کرد، که این دانه ها به صورت دانه های کوارتز با لبه های تیز و زاویه دار، پلاژیوکلاز، دانه های میکا و خرده سنگ ها هستند. سفال ها ازنظر منشأ ساخت دارای منشأیی واحد بوده و با مقایسه با رِخنمون زمین شناسی منطقه، احتمالاً بومی و مربوط به همان منطقه کرمان هستند. دمای پخت سفال ها را براساس کانی های شناسایی شده کلسیت و مسکویت می توان تاحدودی تخمین زد که برای 5 قطعه باتوجه به حضور کلسیت پایین تر از 850 درجه سانتی گراد و در سفال هایی با دانه های مسکویت نارنجی متمایل به زرد تا 950 درجه سانتی گراد درنظر گرفته شده است.
۱۰.

تجزیه عنصری سکه های نقره ناصرالدین شاه قاجار ضرب شده در یزد به روش پیکسی (PIXE)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی سال هشتم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۱۶) 211-235

کلیدواژه‌ها: سکه شناسی یزد ناصرالدین شاه قاجار آزمایش پیکسی باستان سنجی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۳۷ تعداد دانلود : ۹۶۶
در دوره ناصرالدین شاه قاجار (1264-1313ه.ق.) قران های نقره فراوانی بین سال های 1264-1294ه.ق. در ضرابخانه یزد به ضرب رسیده بود. نظام ضرب سکه دوره ناصری هرچند به صورت اسمی پیرو نظام تهران بود، اما در عمل هر شهر نظامی خودمختار داشت و سکه های بیشتر شهرها با مقادیر متفاوت خلوص نقره به ضرب می رسید. این مقاله بر آن است تا علاوه بر سنجش مقدار خلوص نقره و سیر تغییرات آن در سکه های ضرب یزد، قدرت اقتصادی یزد را تبیین نماید و آن را با شهرهای اصلی ایران عصر قاجار، یعنی مشهد، تبریز، اصفهان، و شیراز قیاس کند. بنابراین تجزیه عنصری سکه های این دوره با استفاده از شیوه پیکسی پایه اصلی این پژوهش قرار گرفت و تعداد 22 سکه در 11 تاریخ متفاوت، مورد تجزیه عنصری قرار گرفت که در نتیجه روند تغییرات میزان خلوص نقره را به طور میانگین در در کل این دوره ضرب 90.09 درصد، تبیین نمود و جایگاه بالای آن از نظر میزان خلوص نقره در مقایسه با ضرابخانه های مشهد (84%)، تبریز (82%)، تهران (90%)، اصفهان (84%)، و شیراز (90%)، مشخص گردید. در آخر نیز اطلاعات ارزشمندی از نوع معادن نقره مورد استفاده، یعنی معادن سروزیت (Cerussite) و نحوه عیار زدن فلز سکه ها با فلزات مس و آهن، به دست آمد.
۱۱.

باستان سنجی در مطالعات میراث فرهنگی و هنر (تعاریف، گرایش ها و چالش های آینده)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهه باستان سنجی سال هفتم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۱۳) 30-1

کلیدواژه‌ها: باستان سنجی میان رشته ای اصول علوم میراث فرهنگی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۶ تعداد دانلود : ۲۳۰
توسعه و پیشرفتِ هر رشته، گرایش علمی یا رویکرد پژوهشی درگرو شناخت اهداف، گستره و حوزه های مطالعاتی آن است. بررسیِ اصول و مبانیِ اقداماتی ذیلِ مفهوم باستان سنجی؛ به عنوان یک رویکرد پژوهشی علمی و کمّیِ کارآمد درزمینه تحقیقات علوم میراث فرهنگی در دهه های اخیر ایران، به دلیل میان رشته ای بودن و کثرت موضوعات، چندان موردمطالعه دقیق قرار نگرفته است. به سبب آنکه دستیابی به این موضوع درگرو شناخت رویکردها و گرایش های باستان سنجی است، شناخت حدودوثغور و گستره این حوزه مطالعاتی به الزامی برای این گرایش علمی تبدیل شده است. آن چنان که می دانیم خاستگاه باستان-سنجی در غرب، حاصل ارتباط باستان شناسان با دانشمندان علوم پایه، فنی مهندسی و حتی پزشکی بوده است و در ایران تلاش شده که از همان بدو شکل گیری، این رشته وارداتی، با سایر علوم میراث فرهنگی همچون مرمت، باستان شناسی و موزه داری تلفیق شود و با حل مشکلات آن ها اقدام به پژوهش کند، ازاین رو بررسی حوزه های مختلف آن به عنوان اصل بنیادین باهدف ایجاد زبان مشترک میان متخصصان و دانشجویان و کارورزان ضروری به نظر می رسد و در مفهوم سازی عملکرد این رویکرد چندجانبه بسیار حائز اهمیت است. بنا بر مطالعات صورت گرفته، مهم ترین محورهای قالب و موردبحث این نوع پژوهش سنجه پذیر شامل موارد اصلی: سال یابی، ساختارشناسی منشأیابی، اصالت سنجی، شناسایی کاربری اشیاء و بازسازی فناوری های باستانی، دانش حفاظت و مرمت، دورسنجی و پیش یابی، باستان زیست شناسی، باستان زمین شناسی و دیرین اقلیم شناسی، سایبر باستان شناسی هستند که پژوهشگران این عرصه با شناخت هر چه بیشتر این حوزه ها می توانند دامنه فعالیت های پژوهشی خود را گسترش دهند. به علاوه مباحث جدی همانند: عدم تخصیص سرمایه مکفی در مطالعات میراث فرهنگی برای پژوهش های باستان سنجی، عدم ایجاد گفتمان کارآمد میان باستان شناسی و باستان سنجی، برنامه آموزشی باستان سنجی در دانشگاه های کشور و معضل ورود دانشجویان غیر مرتبط، عدم وجود بانک اطلاعات و داده های باستان سنجی و پراکنده بودن داده های علمی کشور، و درنهایت کیفیت انتشارات باستان سنجی، می توانند آینده باستان سنجی را در کشور با چالش مواجه کنند.
۱۲.

مومیایی های طبیعی معدن نمک زنجان و رویکرد حفاظت پیشگیرانه برای حفظ و نگهداری از آن ها(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهه باستان سنجی سال هفتم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۱۳) 251-231

کلیدواژه‌ها: مردان نمکی معدن نمک چهرآباد مومیایی طبیعی باستان سنجی حفاظت پیشگیرانه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۱ تعداد دانلود : ۱۹۴
برخی مطالعات باستان سنجی در جهت شناخت و معرفی مردان نمکی مکشوفه در معدن نمک چهرآباد زنجان و پرده برداشتن از اسرار حضور آن ها در معدن نمک و نحوه حفاظت و نگهداری از آن ها مطالبی است که در این مقاله به آن ها پرداخته می شود. این آثار ابتدا در سال های 1372 و 1383 بطور تصادفی و پس از آن با انجام حفاری های باستان شناختی کشف شدند. روش های مورد استفاده در این مطالعات شامل: سالیابی کربن 14، تصویربرداری های رادیوگرافی و سی تی اسکن، مطالعات مولکولی DNA، بررسی ایزوتوپ های 13C و 15N، آنالیز عناصر کم مقدار با روش ICP هستند. نتایج سالیابی نیز نشان دادند که این اجساد متعلق به دور ه های تاریخی هخامنشی و پارتی-ساسانی هستند. وضعیت قرارگیری اجساد در زمان دفن و نوع آسیب های وارد بر آن ها نشان می دهند که علت مرگ آن ها ناشی از حادثه ریزش معدن در دوره های تاریخی فوق و وارد شدن ضربات شدید سنگ های نمک به آن ها بوده است. همچنین بررسی های صورت گرفته، مرد نمکی شماره 1 را میان سال (حدود 40-35 سال) و جنسیت مومیایی شماره 4 را مذکر و سن آن را حدود 15 سال نشان می دهد. نتایج بررسی های مقدماتی ایزوتوپ های 13C و 15N در مقایسه با نمونه های شاهد نشان داد که رژیم غذایی آن ها نزدیک به رژیم دریایی می توانسته باشد. با توجه به نوع پوشش، تزیینات و برخی اشیاء همراه با این اجساد، به نظر می رسد که افراد مدفون در این معدن لزوماً کارگر معدن نبودند و به طبقات مختلف اجتماعی تعلق داشتند. علاوه بر این، بررسی فرایند فرسودگی مردان نمکی نشان داد که رطوبت نسبی و نوسانات آن یکی مهم ترین متغیرهای محیطی مؤثر در این فرایند و خطرات تهدید کننده برای این آثار است و بهترین و کارآمدترین روش حفاظت از اینگونه آثار، حفاظت پیشگیرانه تشخیص داده شد. بازرسی ها و پایش های دوره ای و انجام آزمایشات بیولوژیکی (تست قارچ و باکتری) نشان داد که روش حفاظت پیشگیرانه مورد استفاده تاکنون آن ها را در وضعیت ایمن نگاه داشته است.
۱۳.

بررسی و شناخت هنر سفال خاکستری در محوطه عصرمفرغی چِگِردَک بلوچستان با استفاده از روش های پتروگرافی XRD و SEM-EDX

نویسنده:
منبع: مطالعات باستان شناسی پارسه سال پنجم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۱۸ ۴۸-۳۱

کلیدواژه‌ها: باستان سنجی پتروگرافی سفالگری عصرمفرغ چِگِردَک SEM-EDX XRD

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۴ تعداد دانلود : ۲۰۸
سفالینه های خاکستری رنگ یکی از شاخص ترین و مهم ترین آثار فرهنگی مکشوف از محوطه های عصر مفرغی جنوب شرق فلات ایران است. این سبک سفالینه ها به مقدار بسیار گسترده ای از محوطه عصر مفرغی چگردک جلگه چاه هاشم در بلوچستان به دست آمده است که تاکنون از نظرها و مطالعات باستان شناسی، باستان سنجی و تاریخ هنری جنوب شرق فلات ایران به دور مانده است. پرسش اصلی این پژوهش حول چگونگی ساخت و تزئین این سفال هاست. به نظر می رسد در این منطقه، ساخت سفال توسعه یافته بود و روش های ساخت متفاوتی داشتند. پژوهش حاضر به روش تحلیلی-تجربی و برمبنای مطالعات آزمایشگاهی انجام شده است. اشیاء موردمطالعه متعلق به موزه جنوب شرق ایران بوده که اقداماتی نظیر مستندنگاری وضعیت اشیاء و همچنین نمونه برداری های لازم جهت انجام آزمون های آزمایشگاهی در محل کارگاه مرمت موزه منطقه ای جنوب شرق زاهدان صورت پذیرفته است. در ادامه با استفاده از مطالعات پتروگرافی مقطع نازک (OM) و آنالیزهای دستگاهی با روش های SEM-EDX و XRD به تحلیل داده ها در جهت تحقق اهداف پژوهش پرداخته شده است. در این مطالعه، بررسی 11 نمونه سفال خاکستری رنگ مربوط به محوطه چگردک که در سال 1397 ه .ش.، از کاوش های اضطراری به دست آمده است، صورت پذیرفت که تمام سفال ها چرخ ساز و به رنگ خاکستری در طیف های تیره تا روشن و با ضخامت های مختلف اما در محدوده سفالینه های نازک هستند. بررسی های باستان سنجی صورت گرفته برروی سفال ها، ترکیبی مشابه درنظر می گیرد، ولی نشان می دهد که شیوه های تولید مختلفی به کار گرفته می شده است. سفال های موردنظر سفال هایی با تولید در کوره های حرارت بالا و روش های پیشرفته بوده است؛ به طوری که دقت در ساخت، ظرافت و استحکام مدنظر سفالگران بوده است. نتایج حاصله نشان می دهند که سفالگری در این محوطه یک صنعت بسیار پیشرفته بوده است که برای تزئین سفال ها از مواد معدنی با پایه آهن و منگنز استفاده کرده اند.
۱۴.

مطالعه ساختارشناسی سکه های نقره خسرو پرویز موجود در موزه آرامگاه بوعلی سینا به روش طیف سنجی فلورسانس اشعه ایکس(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهه باستان سنجی سال هشتم بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۱۵)

کلیدواژه‌ها: ساسانیان سکه های ساسانی باستان سنجی فلورسانس اشعه ایکس خسرو پرویز

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۹ تعداد دانلود : ۲۰۴
فلورسانس اشعه ایکس ( XRF ) یک تکنیک تحلیلی است که از برهم کنش پرتوهای ایکس با یک ماده برای تعیین نوع عنصر موجود در آن ترکیب استفاده می شود. میراث فرهنگی یکی از شاخه هایی است که در تایید اطلاعات روایی دوران تاریخی و اصالت سنجی و مرمت از این روش استفاده می کند. در واکاوی حاضر 20 سکه موجود در موزه آرامگاه بوعلی سینا همدان با استفاده از دستگاه XRF پرتابل ساخت بروکر مورد آزمایش قرار گرفت. این پژوهش با هدف آشنایی با فنون ضرب سکه و تایید اطلاعات تاریخی دوران خسرو پرویز اجرا گردید. مطالعه عناصر شاخص و ردیاب آشکار سازی شده درنتایج آزمایش سکه های نقره موزه آرامگاه بوعلی همدان ، نشان می دهد 1: سکه ها با شیوه ذوب و قال گذاری بر اساس الگو حکومت مرکزی درضرابخانه ها ضرب گردیده است. در سالهای شروع جنگ و اوج حکومت خسروپرویز حدود سالهای 620 میلادی درصد نقره به بالاترین سطح خود می رسد و پس از آن با ادامه جنگ و آغاز بحران اقتصادی درصد نقره و مس به ترتیب پایین و بالا می رود. همچنین با توجه به درصد پایین تر از یک برای طلا درآنالیز این سکه ها ، استخراج آنها از معادن سروسایت ( PbCO 3 ) محرز می باشد.
۱۵.

تحلیلی بر سکه های ناصرالدین شاه قاجار ضرب شده در هرات با استفاده از تجزیه عنصری پیکسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات فرهنگی - اجتماعی خراسان سال ۱۴ بهار ۱۳۹۹ شماره ۳ (پیاپی ۵۵) 115 - 141
تعداد بازدید : ۴۲ تعداد دانلود : ۴۱
پس از مرگ ناگهانی یارمحمدخان ظهیرالدوله (1258-1267ق.)، به سال 1267ق.، هرج و مرج فراوانی در هرات پدید آمد. در دل این آشفتگی ها، افراد زیادی تحت امر دولت ایران و خارج آن، به قدرت رسیدند و در نهایت دوست محمدخان بارکزایی (1258-1280ق.) به سال 1279ق.، هرات را برای همیشه از ایران جدا ساخت. درخلال آشفتگی های هرات (1267-1280ق.)، سکه هایی نیز به نام ناصرالدین شاه (1264-1313ق.) در تاریخ های 1269 و 1273-1279ق. در این شهر به ضرب رسید. توجه بیشتر بدین سکه ها دو مسأله را به همراه دارد، یکی آن که نظام پولی عصر ناصری از ساختار خاصی پیروی نمی کرد و سکه های هر محل با عیارهای متفاوت به ضرب می رسید و دیگری آن که معمولاً در دوران های پرتنش، قدرت اقتصادی هر شهر تضعیف می گشت و عیار سکه نیز بدان واسطه بسیار پایین می آمد. بنابراین تجزیه عنصری سکه های این دوره با استفاده از شیوه پیکسی به دلیل سرعت، دقت بالا و غیرمخرب بودن آن، می تواند تحلیل خوبی از این اوضاع ارائه دهد. از این رو، برای مطالعه در این امر تعداد 21 سکه در نُه تاریخ متفاوت، مورد تجزیه عنصری قرار گرفت. در نتیجه مشخص شد که عیار نقره این سکه ها بالاتر از 90% بوده که در مقایسه ضرابخانه های اصلی، یعنی مشهد (84%)، تبریز (82%)، طهران (90%)، اصفهان (84%)، و شیراز (90%)، در جایگاه بالایی قرار می گرفته و این نشان دهنده تابعیت ضرابخانه هرات از نظام اصلی ضرب سکه، یعنی نظام تهران بوده که حتی در اوج تنش ها هم، از عیار این سکه ها کسر نگردیده است. در پایان نیز اطلاعات ارزشمندی از نحوه عیار زدن فلز سکه ها با فلزات مس و آهن و نوع معادن نقره مورد استفاده، یعنی معادن سروزیت به دست آمد.
۱۶.

آنالیز با ریزباریکه یونی: ابزاری توانمند در باستان سنجی، مرمت و حفاظت اشیای تاریخی و فرهنگی

نویسنده:
منبع: دانش حفاظت و مرمت سال ۱ بهار ۱۳۹۶ شماره ۱ 35 - 52

کلیدواژه‌ها: باریکه میکرونی باستان سنجی ترکیب عنصری حفاظت مرمت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵ تعداد دانلود : ۲۹
در بررسی تکنولوژی ساخت و محل تولید اشیای تاریخی و همچنین پیشنهاد و تدوین راهکار های حفاظتی و مرمت این آثار، داشتن اطلاعات کافی از نمونه مورد بررسی ضروری است. اطلاعات مورد نیاز بسته به نوع نمونه و اشیای تاریخی متفاوت است. تعیین و اندازه گیری دقیق ترکیب عنصری و مواد سازنده این اشیاء یکی از اطلاعات ضروری است که امروزه با استفاده از علوم و فنون آزمایشگاهی مدرن قابل دست یابی است. در این مقاله، برخی از نتایج به دست آمده از بررسی نمونه های مختلف تاریخی و فرهنگی که در چند سال اخیر با استفاده از باریکه یونی میکرونی در آزمایشگاه وان دوگراف پژوهشگاه علوم و فنون هسته ای مورد مطالعه و پژوهش قرار گرفته اند، ارائه شده است. بررسی سفال های مینایی نقاشی شده جهت تعیین رنگدانه های مختلف به کاررفته در آن، تعیین ضخامت و خلوص لایه های طلاکاری شده در سفال های مینایی زراندود، بررسی و تعیین عامل درخشندگی در نقاشی های دیواری یک مکان تاریخی، بررسی علل خوردگی و تخریب یک نسخه از دست نوشته های قدیمی، تعیین خلوص و عیار سکه های برنزی الیمایی، و همچنین بررسی و تعیین نوع شیشه های تاریخی ایرانی از جمله مواردی است که در این مقاله به آن ها اشاره خواهد شد. نتایج حاصل از این آنالیز ها و تعیین مواد تشکیل دهنده آن ها در مطالعه تکنیک ساخت و فن شناسی، بررسی اصالت نمونه ها، و نهایتاً حفاظت این آثار تاریخی کمک قابل توجهی خواهد کرد.
۱۷.

مطالعات کانی شناسی روی سنگ های مادر فشنگیِ دوره نوسنگی در محوطه چیاسبزِ شرقی در سیمره لرستان

نویسنده:
منبع: دانش حفاظت و مرمت سال ۱ بهار ۱۳۹۶ شماره ۱ 83 - 88

کلیدواژه‌ها: دوره نوسنگی باستان سنجی کانی شناسی سازندِ امیران

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۶ تعداد دانلود : ۳۴
محوطه باستانی چیاسبز در حاشیه رودخانه سیمره و در بخش مرکزی رشته کوه زاگرس واقع شده است. این محوطه از معدود مجموعه های عصر نوسنگی بی سفال اواخر هزاره هشتم پیش از میلاد در زاگرس است که طی کاوش های نجات بخشی سد سیمره مورد بررسی قرار گرفت. طی حفاری باستان شناسی این محوطه، تعداد زیادی سنگ مادر فشنگی متعلق به دوره نوسنگی به دست آمد که بخشی از آن ها با روش پراش پرتو ایکس مطالعه شدند. بر اساس این مطالعات اغلب سنگ های به کارگرفته شده دارای ترکیب کانی شناسی مشابه و همگنی هستند. برای تأمین ماده خام مورد نیاز در تولید این سنگ مادرها نیز از منابع محلی استفاده شده است. در این مورد به نظر می رسد قلوه های سیلیسیِ سازندِ امیران که در بستر رودخانه و آبراهه های منطقه نیز یافت می شوند، منبع اصلی ماده خام مورد نیاز بوده اند.
۱۸.

مقدمه ای بر روش شناسی مطالعات آزمایشگاهی در فرآیند پژوهش و پاک سازی سکه های تاریخی

نویسنده:
منبع: دانش حفاظت و مرمت آثار تاریخی- فرهنگی سال ۶ بهار ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۱۵) 64 - 71

کلیدواژه‌ها: سکه پاک سازی باستان سنجی سکه شناسی حفاظت و مرمت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰ تعداد دانلود : ۳۱
مطالعات آزمایشگاهی در شناخت بهتر سکه های تاریخی و تکمیل اطلاعات پژوهشی کمک بسیار مؤثری هستند. شاید برخی از افراد خبره بتوانند با یک نگاه ماهیت سکه را تشخیص دهند ولی این امکان همیشه و به خصوص در شرایطی که سکه پوشیده از رسوبات حجیم باشد و یا بحث تعیین اصالت آن مطرح باشد، وجود نخواهد داشت. لذا لازم است در کنار دید تجربی و مطالعات تطبیقی از روش های دقیق آزمایشگاهی نیز بهره گرفت. از طرفی شناسایی ماده و بستر اصلی یک اثر فرهنگی و همین طور رسوبات سطحی در روند فرآیند حفاظت و مرمت جزء ارکان اصلی بوده و نقش بسزایی در تعیین راه و روش و بقای اثر دارد. برای رسیدن به این امر استفاده از روش های آزمایشگاهی دستگاهی و میکروسکوپی اجتناب ناپذیر است. روش های زیادی در مطالعه سکه ها به منظور روشن شدن شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی زمان ضرب سکه استفاده می شود. روش هایی مانند پیکسی(PIXE) و فلورسانس اشعه ایکس(XRF) به دلایلی مانند دقت و غیر مخرب بودن بیشتر موردتوجه محققان قرارگرفته است. در این یادداشت با معرفی روش های مختلف در زمینه مطالعات مسکوکات ساخته شده با ضرب چکشی و ماشینی، به نقش و اهمیت مطالعات آزمایشگاهی از جنبه مطالعات تکمیلی و امر حفاظت و مرمت پرداخته می شود.
۱۹.

تحلیل اثر ویژگی های خاک بر مقاومت مکانیکی خشت های تاریخی استان یزد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهه باستان سنجی سال ۱۰ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۱ (پیاپی ۱۹) ۱۶۶-۱۴۵

کلیدواژه‌ها: خشت های تاریخی منطقه یزد ساختارشناسی کانی شناسی خاک باستان سنجی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵ تعداد دانلود : ۵
خشت به عنوان یکی از کهن ترین دست ساخت های بشر، از هزاره های دور تاکنون، ساختمایه اصلی بسیاری از بناهای تاریخی در ایران بوده است. مطالعه ویژگی خشت های تاریخی هم از جهت مستند نگاری و ثبت اطلاعات که از اولین اقدامات حفاظت از برمانده ای فرهنگی است، هم از جهت ایجاد معیاری برای مقایسه خشت های نوین امروزی، امری مهم و ضروری است. لزوم حفاظت و مرمت سازه های خشتی، ضرورت بررسی و شناخت این مصالح تاریخی و سنجش خصوصیات رفتاری آن را دو چندان می کند. چنان که هرگونه مداخله در بناهای تاریخی نیازمند شناخت نسبی از مواد و مصالح تشکیل دهنده آن است. این تحقیق بر آن است تا با بررسی ساختار تشکیل دهنده خاک، به تحلیل عوامل تأثیر گذار بر مقاومت مکانیکی خشت های تاریخی منطقه یزد بپردازد و تلاش دارد در قالب استدلال استقرایی بر پایه ترکیبی از روش های میدانی، تجربی، آزمایشگاهی به دنبال پاسخ به این سؤال باشد که رابطه میان مقاومت مکانیکی و ویژگی خاک تشکیل دهنده خشت های تاریخی منطقه یزد چیست؟ و تنوع خاک هر منطقه، چه ویژگی هایی در ساختار خشت های تاریخی ایجاد کرده است؟ نتایج نشان می دهد، خشت هایی با غالب خاک ریزدانه و مقدار مناسب مواد رسی، مقاومت مکانیکی بهتری در مقابل خشت های با ذرات غالب درشت دانه دارند. همچنین اندازه و شکل ذرات، هم در مقیاس میکروسکوپی و هم در مقیاس ماکروسکوپی و تناسب میان ذرات ریزدانه و درشت دانه، از عوامل مؤثر بر تخلخل و تراکم ساختار خشت است که بر رفتار مکانیکی و مقاومت در برابر جذب آب تأثیر مستقیم دارد.