استادسیس

خراسان بزرگ در ادوار مختلف تاریخ، یکی از بزرگترین حوزه های تمدن ایران را در بر می گرفته است و در طول تاریخ ایران از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است و این اهمیت و اعتبار را در دوران اسلامی نیز حفظ نموده است. حوادث رخ داده در روزگاران بعد از فتح خراسان به درستی نشان می دهد که این ناحیه می تواند در قرون نخستین هجری نیز مرکز شغل سیاسی، اقتصادی و مذهبی در برابر عراق به حساب آید. به خصوص نقش و اهمیت خراسان و خراسانیان در روی کار آمدن عباسیان بر کس پوشیده نیست. ابومسلم به یاری مردم خراسان نقش اساسی در روی کارآمدن عباسیان داشتند که با کشته شدن خیلی زود از صحنه سیاست خراسان حذف گردید. در نوشتار پیش رو تلاش شده به جنبش ها و قیام هایی که بعد از مرگ ابومسلم در خراسان بروز کرد و همچنین به نقش زرتشتیان در این قیام ها پرداخته شود.

جنبش های اجتماعی بحثی اساسی در نظریه های انقلاب هستند که به واسطه اهمیت نظریه های مختلف کوشیده اند آن ها را توضیح دهند. یکی از مهم ترین این نظریه ها نظریه محرومیت نسبی است. لشکر بنی عباس با شعارهای برابری خواهانه سطح انتظارات ارزشی طبقات اجتماعی را بالا برد، این در حالی بود که سطح توانایی ارزشی مردم تغییر چندانی پیدا نکرد و مردم دچار سرخوردگی و محرومیت نسبی شدند. متغیر های مهمی ازجمله ارزش های اقتصادی، دینی، منزلتی و مشارکتی موجب گسترش حجم این جنبش ها شد. حجم جنبش ها نیز بر کنترل نیروی اجبار توسط حکومت و مخالفان تأثیر گذاشت و سرانجام جنبش ها را رقم زد. مقاله حاضر می کوشد با تمرکز بر نحوه شکل گیری و علل جنبش های برازبنده، سنباد، اسحاق ترک، استادسیس، المقنع و بابک خرمدین و با بهره گیری از روش تحلیل تاریخی و جامعه شناسی و بررسی محتوای آثار تاریخی و جامعه شناسی، در پرتو نظریه محرومیت نسبی، به بررسی شکل گیری و علل این جنبش ها بپردازد.