سلطه فرهنگی

 دو موضوع نظامی گری و نظامی سازی در سال های اخیر به طور کلی جایگاه برجسته ای در جغرافیا و علوم اجتماعی کسب کرده اند. این مقاله با مرور و بررسی اجمالی برخی از بهره بخشی های مهم به مطالعه جنگ، صلح، نظامی گری و نظامی سازی آغاز می شود. متعاقبا سه جریان عمده در پیشینه پژوهشی مربوط به جغرافیا و حوز ه های مربوطه مورد بحث قرار می گیرند، که عبارتند از پیشینه های پژوهشی مربوط به نظریه مکان سلطه فرهنگی و محتوای ایدئولوژیک نظامی گری. روابط متقابل میان این پیشینه های پژوهشی متفاوت نیز در طول مقاله مورد بررسی قرار گرفته اند. به طور خلاصه، معتقدیم که ایدئولوژی نظامی گری به بهترین نحو به عنوان شکلی از سلطه فرهنگی یا ایدئولوژیک که تولید آن به ساخت اجتماعی مکان وابسته است، مفهوم سازی می شود. برای تحلیل فرآیندهای متقابل نظامی سازی و ساخت مکان معتقدیم باید در این حوزه پژوهش های مستقل نظامی گری و نظامی سازی انجام شود و به این منظور و چارچوبی مقایسه ای و مکان- محور برای آن ارائه می کنیم. 

داستان "درخت گلابی" به واسطه راویانی که هر یک بر اساس دریافت خود از جهان پیرامون به ارائه آن می پردازند، روایاتی متفاوت و گاه متناقض از جهان - از پذیرش واقعیت انضمامی تا فراهم نمودن بستری برای اندیشیدن انتقادی - به مخاطب ارائه می دهد. در خوانش های ارائه شده از داستانِ "درخت گلابی"، پرداختنِ صرف به روایت محوری راوی، منجر به نقد فردگرایانه و روان شناسانه متن و قرار گرفتن مسائل اجتماعی در ساحتی فردی شده است. در خوانش حاضر سعی بر آن است تا با توجه به درهم تنیدگی روایات و در نظر داشتن روایت درخت گلابی در تقابل با سایر روایات به مثابه روایت محوری، وضعیت فرهنگی – اجتماعی به تصویر کشیده شده، مورد بررسی و نقد قرار گیرد. این نگاه به متن، در واقع فراخواندنِ مخاطب به تأمل در نحوه روایت جهان توسط شخصیت ها و کنش و واکنش آنها نسبت به واقعیت القایی و در نتیجه چگونگی بازتفسیر آن است.

جهان در دو قرن اخیر شاهد توسعه و پیشرفت های شگرف و چشم گیری در حوزه های مختلف علمی، اقتصادی، سیاسی ، فرهنگی و اجتماعی بوده است. سرعت این پیشرفت ها از نیمه دوم قرن بیستم تا امروز بطور روزافزونی تشدید گردیده است. حاصل این پیشرفت و تکامل اگر چه به نوآوری ها و تسهیلات و امکانات شگرفی منجر شده است و تحولات بنیادی در ابعاد مختلف زیست اجتماعی را سبب شده است، اما به همان نسبت و بلکه بیشتر بر معضلات جهانی و روابط اجتماعی ملل افزوده و در سطح کلان سیاست بین الملل را با مصائب و مشکلات عدیده ای روبرو ساخته است. از دیدگاه مقام معظم رهبری سامان و صورتبندی که این وضعیت از سیاست جهانی و روابط بین المللی ترسیم نموده است، ساختاری است که از منظر ایشان به «نظام سلطه» تعبیر می شود. این مقاله به سه سوال چیستی نظام سلطه، چرایی و علل شکل گیری آن و راه حل و چگونگی مقابله با آن از منظر اندیشه آیت الله خامنه ای پاسخ می دهد. و به این نتیجه میرسد که سلطه گری، و سلطه پذیری بعنوان ماهیت اصلی نظام سلطه حاصل سوء استفاده علمی و عدم پایبندی به ارزش های ادعایی غربی-آمریکایی است که آنان را به جهان خواری و استعمار و استثمارگری سوق داده است. راه مقابله با این انحراف و سلطه گری را ایشان در بکارگیری سیاست ها و شیوه های متعددی جستجو می نمایند که بازگشت به هویت و ایمان اسلامی(برای مسلمانان)، تلاش برای کسب استقلال علمی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی و مبارزه و مقاومت در برابر سلطه گران از جمله آنها می باشد.