نظام ولایی

پژوهش پیش رو به دنبال پاسخ به این سؤال است که عرفان چه جایگاهی در نظام ولایی اسلام دارد؟ در این پژوهش شاخصه های سکان دار نظام ولایی، کارکردهای ولایت در آموزه های اسلامی بیان شده و پس از تبیین جایگاه ولایت در عرفان اسلامی، شاخصه های عرفان ناب اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است که عبارتند از: خدامحوری، عقل گرایی، شریعت گرایی، ذکر الهی، ولایت پذیری، تأسی بر پیر و مراد، ریاضت های مشروع، عبودیت، نگاه مسئولانه به زندگی اجتماعی، محبت و عشق و سازگاری با فطرت، خلقت و ذات انسان. این پژوهش با تبیین ارتباط بین مفاهیم ولایت، فقاهت، عرفان، سیاست، ولی فقیه و شاخصه های عرفان ناب اسلامی به این نتیجه رسیده که بین ولایت ظاهری و ولایت باطنی، پیوند و ارتباط برقرار است و در ولایت فقیه نیز فقیه، علاوه بر آن جهت که فقیه و عالم است ولایت پیدا می کند از جهت علمی و عملی هم استحقاق ریاست و ولایت بر جامعه را دارد.

جنگ نرم از مسائل مهم جمهوری اسلامی ایران، در یک دهه گذشته بشمار می رود. این پژوهش با طرح این پرسش اساسی که راهکارهای مقابله با جنگ نرم در نظام ولایی کدامند، این انگاره را مطرح می کند که با توجه به ابعاد نظام ولایی، می توان این راهکارها را در ساحت مشروعیت، بمثابه مبنای اندیشه ای نظام ولایی، در عرصه ساختار به عنوان ساز و کار اجرایی و سازمانی حاکمیت سیاسی، در حوزه رهبری به عنوان بعد مدیریتی حکومت اسلامی و در سپهر امت بر پایه بدنه اجتماعی دولت اسلامی نشان داد. این تحقیق بر اساس هدف، کاربردی توسعه ای است و از لحاظ روش، تاریخی مقایسه ای است. یافته های پژوهش نشان می دهد که در جامعه اسلامی می توان از سه الگوی «نظام ولایی نبوی»، «نظام ولایی علوی» و «نظام ولایی مبتنی بر ولایت فقیه» ویژه عصر غیبت، سخن گفت و الگوهای انحرافی آن، که از طریق جنگ نرم متصور است، را می توان با مطالعه تطبیقی بر صدر اسلام در دو الگو برشمرد.

امنیت از ابتدایی ترین دغدغه های بشری است که قدمت آن با سابقه حیات بشری قرین است. بازتولید داخلی امنیت در قلمرو درونی نظام سیاسی، از منابع متعددی مشروب می شود، که کیفیت مناسبات میان رهبران و مردم از مهم ترین آن ها به شمار می آید. از حیث غایت ها و اهدافِ مورد تعقیب، می توان نظام های سیاسی را در دو دسته «کارکردگرای عرفی» و «کمال گرای ولایی» طبقه بندی کرد. امنیت در نظام های دسته اول به واسطه بافت و ماهیت آن ها، به صورت ساختاری و سیستماتیک بازتولید شده است و عموماً در این خصوص، نمی توان نقش چندانی برای ماهیت مناسبات بین مردم و رهبران سیاسی تصور نمود. از سوی دیگر بافت نظام های کمال گرای ولایی به گونه ای است که دو عنصر باور قرین به ایمان عاشقانه امت به منظومه ارزشی دینی، و محبت محورانه بودن مناسبات میان اجزای مختلف نظام، ضامن ثبات و امنیت آن خواهد بود. به بیان دیگر برای تحقق امنیت جامع و مطلوبِ دینی در نظام ولایی باید 3 سطح از مناسبات محبت آمیز میان «خلق و حق»، «خلق و خلق» و «خلق و ولیِ حق» تحقق یابد. درنتیجه هرچند که ساختارهای حاکمیتی و سیاسی نیز نقش مهمی در امنیت زایی در نظام کمال گرای ولایی دارند اما باید بنیاد امنیت در چنین نظام هایی را «محبت» عنوان کرد. سیر برهان پذیری چنین مدعایی از حوزه عرفان و فلسفه محض آغاز می شود و با عبور از حوزه فلسفه سیاسی و ورود به ساحت ساختار هندسه فقهی-اخلاقی نظام ولایی، به طرح ریزی مقدمات و اصول موضوعه برهان می انجامد و در نهایت اثبات اصل مدعای پژوهش را در پی دارد. نهایت آنکه تغافل از تحکیم و تثبیت چنان منظومه تعاملاتی محبت محورانه ای، می تواند ضدامنیتی ترین چالش را برای نظام ولایی پدید آورد. درنتیجه، بخش بنیادین تدابیر امنیت زای نظام ولایی در حوزه فرهنگی و اعتقادی تعریف خواهد شد.

مسئله نظام سیاسی یا حکومت در اسلام یکی از اساسی ترین و هیجان انگیزترین مسائل امروز جهان اسلام و حتی جهان غیر مسلمان است. اسلام آنگاه که با سیاست و حکومت مطرح  شود و در صحنه زندگی و کار و پیکار اجتماعی حضور داشته باشد، برای معتقدینش جالب و شور انگیز و حماسه آفرین و برعکس برای دشمنان بسیار خطرناک و هراس انگیز است. تشکیل نظام سیاسی مطلوب در کشورهای اسلامی نیازمند بررسی اندیشه رهبران و اندیشمندان تاثیر گذار در این کشورها می باشد، لذا هدف از تحریر این مقاله بررسی نظام سیاسی مطلوب در اندیشه امام خامنه ای رهبر انقلاب اسلامی ایران است. در این مقاله با استفاده از روش پژوهش توصیفی- تحلیلی به تحلیل نظام سیاسی مطلوب درمنظومه فکری امام خامنه ای خواهیم پرداخت و گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه ای- اسنادی است. در تبیین و تحلیل متون علمی و دانشگاهی، اسناد، سخنرانی ها و بیانات مطرح شده در جلسات مختلف از طرف امام خامنه ای با اقشار مختلف مردم ایران اسلامی نظام سیاسی مطلوب ارائه شده از طرف ایشان برای کشورهای اسلامی دارای شاخص هایی است که از سه بعد «حاکم و رهبر»، «مسئولان و کارگزاران» و «مردم» تشکیل شده است که ایشان از این نظام به عنوان نظام ولایی یاد می کند.

در مکتب سیاسی اسلام، مدل و شکل کلی حکومت نظام ولایی است که در آن مشروعیت الهی و مقبولیت مردمی به خوبی تجلی می یابد. هدف این پژوهش شناخت، حفظ و استوارسازی عامل اصلی پایداری و تداوم نظام ولایی است. این تحقیق به دنبال پاسخ به این پرسش اصلی است که مهم ترین عامل پایداری و تداوم نظام ولایی کدام است؟ فرضیه بررسی شده این است که از میان عوامل مختلف پایداری و ناپایداری نظام اسلامی، ولایت محوری در بینش، گرایش و رفتار مهم ترین عامل و ضامن تداوم و استمرار آن است و همان طور که این عامل، علت محدثه نظام ولایی را تشکیل می دهد، علت مبقیه آن نیز هست. روش تحقیق این فرضیه توصیفی و تحلیلی و گردآوری داده های آن به روش اسنادی و کتابخانه ای است. بر اساس یافته های این تحقیق، آنچه سبب شد در طول تاریخ حتی در زمان حضور امامان معصوم‰، نظام ولایی و حکومت دینی شکل نگیرد یا تداوم نیابد، محور نبودن ولایت در اندیشه و عمل است؛ درحالی که در جریان انقلاب اسلامی، ولایت محوری توانست به رغم همه دشمنی ها و توطئه ها، نظام ولایی را بیش از چهار دهه با اقتدار تداوم بخشد.