رشد دانش آموز

هدف این پژوهش شناخت ویژگی ها و تغییرات گفتمان های کودک از آغاز کار مجله «رشد دانش آموز» در دی ماه سال 1343 با عنوان «پیک دانش آموز» تا سال 1397 است. این مقاله با اتکا بر آرا فوکو در مورد گفتمان و مدل قدرت انضباطی، و با استفاده از روش تحلیل گفتمان انتقادی ون لیون الف) ویژگی ها و تنوع گفتمان های کودک در این مجله، ب) تحول یا ثبات گفتمان های کودک و چرایی آن و ج) رابطه ی قدرت و این گفتمان ها را مطالعه می کند. یافته ها، وجود هشت گفتمان کودک در داستان های دوره ی پهلوی دوم و بازتولید آن ها و تولید هفت گفتمان جدید در دوره جمهوری اسلامی را نشان می دهد. همچنین به ازای هر یک از گفتمان های کودک، یک تقابل دوگانه بین کودک و بزرگسال نیز شناسایی شده است. نتایج تحلیل انتقادی گفتمان های کودک نشان می دهند در این گفتمان ها همواره کودک در جایگاه فرودست نسبت به بزرگسال قرار دارد. وجود رابطه ی فرودستی-فرادستی بین کودک و بزرگسال، روابط سلسله مراتبی را در جامعه تحکیم می بخشد. در روابط سلسله مراتبی به دلیل محدود شدن آزادی افراد فرودست، توازن قدرت برهم می خورد و رابطه به سمت سلطه می رود که می تواند موجب حفظ نظم حاکم شود.

این پژوهش به منظور تحلیل محتوای مجله «رشد دانش آموز» بر اساس «الگوی خلاقیت پلسک» انجام شده است. روش پژوهش کیفی از نوع «تحلیل محتوا» است. جامعه آماری تحقیق شامل همه شماره های مجله رشد دانش آموز در شش ماه اول سال تحصیلی 97 - 1396 بوده است که به روش تمام شماری به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شدند. ابزار اندازه گیری تحقیق با توجه به طرح کدگذاری چک لیست وارسی محتوا بود که بر اساس الگوی خلاقیت پلسک ساخته شد و از ضریب پایایی قابل قبول (0/80) برخوردار بود. نتایج تجزیه وتحلیل داده ها با استفاده از روش «آنتروپی شانون» نشان می داد، در محتوای رشد دانش آموز تا حدودی «اصل توجه» و مؤلفه های آن مدنظر قرار گرفته است. در رابطه با «اصل گریز» نیز یکی از ابعاد، یعنی «توجه به جزئیات» رعایت شده است. اما به سایر مؤلفه های اصل گریز، مثل «کوچک نمایی»، «بزرگ نمایی»، «معکوس سازی»، «جایگزینی»، «انعطاف» و «تقویت»، توجه چندانی نشده است. «اصل تحرک در عمل» نیز ضریب اهمیت بسیار پایینی را در رشد دانش آموز به خود اختصاص می دهد. به طورکلی، در مجله رشد دانش آموز میزان رعایت مؤلفه های الگوی خلاقیت پلسک بسیار کم بوده است و هماهنگی لازم در رعایت اکثر مؤلفه ها و در همه ابعاد وجود ندارد.