جزایر و بنادر

جزایر و بنادر خلیج فارس و دریای عمان در زمینه صادرات و واردات انواع کالا، نقش حیاتی را در اقتصاد ایران عصر پهلوی اول ایفا می کردند. با اشغال ایران در جنگ جهانی دوم، کرانه ها و پس کرانه های شمالی خلیج فارس و دریای عمان در سیطره کامل متفقین قرار گرفت. این فرایند مجموعه پیامدهای منفی را بر ساختار اقتصادی سرزمین های جنوبی ایران تحمیل نمود. هدف از این پژوهش، شناخت نتایج سوء و ویرانگر جنگ جهانی دوم بر حیات اقتصادی این حوزه آبی استراتژیک با تکیه بر مطالعه داده های اسنادی آرشیو سازمان اسناد و کتابخانه ملی، نشریات نظامی، اقتصادی و روزنامه های گوناگون ایران در این دوره می باشد. موقعیت ژئوپولتیک ایران و خلیج فارس سبب گردید تا ایران در موقعیت دشوار و حساسی در معادلات جهانی قرار گیرد. براین اساس به عنوان یکی از عمده ترین گذرگاههای انتقال تجهیزات به اتحاد شوروی انتخاب گردید. در تمام مدت جنگ بین المللی دوم، عناصر نظامی آمریکا و انگلستان، حضوری فعال و فراگیر در جزایر و بنادر شمال و جنوب خلیج فارس و دریای عمان داشته و در حقیقت عملاً دولت ایران را از هر گونه قدرت مانور واقعی و سیاست نفوذ منطقه ای محروم نموده بودند. این وضعیت، تبعات منفی اقتصادی حضور بیگانگان را تشدید می نمود.

جزایر، بنادر و پس کرانه های خلیج فارس و دریای عمان در دوره پهلوی اول جایگاه ممتاز اقتصادی خود را حفظ کرده بودند. بخش عمده ای از تجارت دریایی ایران از مبادی متعدد خروجی و ورودی این مناطق انجام می گرفت. هدف از این نوشتار، بررسی تحولات اقتصادی کرانه ها و پس کرانه های خلیج فارس و دریای عمان طی سال های 1304-1320ش. با تأکید بر شناخت علل و زمینه های تأثیرگذار رشد منطقه ای است. عوامل مؤثر بر فرایند تحولات اقتصادی این مناطق در دوره پهلوی اول چه بوده است؟ نتیجه پژوهش نشان می دهد که مجموعه عملکرد دولت در حوزه های گوناگون تجاری و فعالیت های عمرانی زیرساختی، در حیات اقتصادی کرانه و پس کرانه ها نسبت به ادوار پیشین -به خصوص اواخر قاجاریه- تأثیر بسیار داشته و حرکت کاملاً رو به رشدی را سبب شده بود؛ هرچند که برخی از این فعالیت ها بخشی از برنامه های درازمدت بوده و تأثیرات کوتاه مدت و آنی خود را نشان نمی داد.