بریلویه

موضوع بنیادگرایی اسلامی یکی از مهم ترین مسائلی است که در حال حاضر جهان اسلام با آن مواجه است. پاکستان یکی از کشورهایی است که در سطحی گسترده گرفتار این مسئله است. گروه های بنیادگرایی افراطی در این کشور فعال می باشند که از لحاظ ایدئولوژی و اعتقادی متأثر از تفکرات وهابیت، به شدت فرقه گرا و ضدشیعی می باشند. تضاد در ایدئولوژی سیاسی این فرقه با مذهب تشیع و همسایگی این کشور با جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک کشور شیعی مذهب بر اهمیت موضوع و نقش وهابیت در پیدایش و گسترش بنیادگرایی مذهبی پاکستان که هدف این مقاله می باشد افزوده است. نتایجی که در این پژوهش بدست آمده است گویای تأثیر تفکرات وهابیت در ایجاد و بنیادگرایی مذهبی در پاکستان بوده است که با پشتیبانی های مالی عربستان سعودی و نفوذ روحانیون مذهبی وهابی در جامعه ی دینی پاکستان به ویژه مدارس دینی این کشور این پدیده تشدید شده است و آن را به سمت فرقه گرایی و خشونت های مذهبی سوق داده است؛ به گونه ای که اکنون پاکستان شاهد بیش ترین درگیری های فرقه ای و مذهبی می باشدکه این موضوع هم عرصه ی داخلی این کشور و هم محیط پیرامون به ویژه کشور های همسایه را تحت تأثیر قرار می دهد.

در اوایل قرن چهاردهم هجری قمری، احمدرضا خان بریلوی (د.1921م./1340ه.ق.) مکتب جدیدی به نام بریلوی را در تقابل با مدرسه دیوبند در هند تأسیس کرد. پیروان این مکتب در پنجاب پاکستان، با وجود داشتن اشتراکات زیادی با دیوبندیه با آن ها در ستیز عقیدتی بودند و این ستیز، فرهنگ آن منطقه را تحت تأثیر خود قرار داد. هدف اصلی این مقاله، آشنایی با چگونگی رویارویی فکری و عقیدتی بریلویه با دیوبندیه در پنجاب پاکستان و تأثیر آن بر این جامعه اسلامی است.این مقاله با استفاده از روش وصفی تحلیلی و با بهره گیری از منابع دست اول به زبان های اردو، انگلیسی، فارسی و عربی می کوشد تصویر روشنی از زمینه های رویارویی فکری و عقیدتی بریلویه با دیوبندیه در دوره تاریخی 1947-2015م./ 1366- 1436ه.ق. نشان دهد. نتایج این مقاله نشان می دهد سخنرانی ها و نوشته های علما و مفتی های مساجد و مدرسه های دینی و سجاده نشین های عتبات صوفیان در این دوره، نقش مهمی در ستیز بین بریلویه و دیوبندیه و در نتیجه فرقه گرایی و درگیری بین مسلمانان پنجاب داشته است. 

عرفان، طریقتی مشترک در میان اقوام و مذاهب موجود در جهان است که موضوع آن معرفتِ حقیقت بر پایه اشراق، کشف و شهود باطنی است. بریلویه، یکی از مکاتب مهم عرفانی در شبه قاره هند است که جز موارد اندکی، زوایای عرفانی آن تاکنون مورد توجه عرفان پژوهان قرار نگرفته است و این در حالی است که عرفان و تصوف از درخشان ترین وجوه مشترک فرهنگی دو تمدن ایران و هند است. این نوشتار بر آن است تا ابتدا مفهوم انسان کامل در بریلویه را مورد بررسی قرار دهد، آنگاه نقش انسان کامل در خودسازی و تصفیه باطن را معرفی نماید و این بیان می تواند در ساحت عرفان و تصوف آموزنده و ثمربخش باشد. نوشتار پیش رو، با روش توصیفی- تحلیلی و بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای درصدد پاسخگویی به این سوالات است: دیدگاه عرفان اسلامی نسبت به انسان کامل چگونه است؟ مقصود از انسان کامل در عرفان بریلوی کیست؟ پیوند و هم بستگی فضایل اخلاقی و انسان کامل در عرفان بریلوی چگونه است؟ یافته های پژوهش مبتنی بر آثار بزرگان بریلوی نشان می دهد، مظهر تام انسان کامل، حضرت ختمی مرتبت می باشد که مظهر نمایاندن کمالات حسنای حضرت حق، مرکز تجمیع تمام مراتب وجود و موطن تجلی اسم اعظم است و به سبب همین مظهریت تامه، استحقاق خلافت و استعداد وساطت فیوضات الهی را یافته است.