روایات غلو

تحلیل و بررسی روایات یکی از بایسته ها در حوزه حدیث و برای دفاع و پاسداری از آن است؛ این ضرورت بنا به دلایلی در روایات تفسیری از اهمیت بیشتری برخوردار است و به خصوص آن احادیثی که درباره امامان معصوم k وارد شده که برخی از آنان نه تنها در جهت تبیین جایگاه آنان نیست بلکه ممکن است دستاویزی برای برخی مخالفان و معاندان شود. تحقیق پیش رو به دنبال پاسخ این پرسش است که آیا اساساً روایات غلوآمیزی در دو کتاب تفسیری عیاشی و قمی درباره امامان k وارد شده است؟ و بعد اسناد و محتوای آن ها چگونه است؟ نتایج حکایت از آن دارد که تعدادی از روایات این دو کتاب، که در بخش دوم مقاله به تفصیل ذکر خواهد شد، غلوآمیز بوده؛ از جمله اعتقاد به الوهیت و ربوبیت امامان k و خلقت غیرعادی آنان و برخی تأویلات غیرقابل قبول، و البته اسناد ضعیفی دارند و از طرفی غیرقابل انطباق با معانی و سیاق آیات هستند. روش تحقیق در این مقاله تحلیلی توصیفی و به گونه تطبیقی است.

احمد بن علی بن کلثوم از مشایخ مشترک عیّاشی و کشّی و از راویان متهم به غلوی است که درباره او آراء رجالی مختلفی وجود دارد. این راوی از سوی شیخ طوسی متهم به غلو گردیده، درحالی که از سوی کشی توثیق شده است. در این تحقیق از طریق بررسی اقوال رجال شناسان درباره احمدبن علی بن کلثوم و واکاوی اسناد و مضمون روایاتش، به این نتیجه دست می یابیم که قرائن موجود اتهام احمدبن علی بن کلثوم به غلو را تقویت می کند. ثانیاً مقصود از واژه «القوم» در عبارت شیخ کشی درباره ابن کلثوم (کان من القوم)، با توجه به قرائن موجود در کلام کشی، به معنای غالیان است. ثالثاً تأمل در روایات ابن کلثوم این نکته را خاطر نشان می سازد که سخنی که حاکی از اعتقادات غلوآمیز باشد، در روایات وی وجود ندارد و باید گفت که روایات غلوآمیز او، به فرض صحت انتساب او به غلو، به خوبی گزینش و پالایش شده اند. و رابعاً از بین روایات باقی مانده از احمد بن علی بن کلثوم، فقط 3 مورد از روایات او دارای مویداتی است که بر صحت مضمون اخبار او دلالت دارد. مابقی روایات او متفرد بوده و این روایات، با توجه به اینکه همه مشایخ احمدبن علی بن کلثوم به واسطه اتهام به غلو یا تخلیط تضعیف شده یا مجهول می باشند، قابل پذیرش نیستند.