مسح

تفاسیر را می‌توان به دو دسته، تفاسیر ممدوح و تفاسیر مذموم تقسیم کرد:تفاسیر ممدوح تفاسیری هستند که به منظور فهم صحیح از آیات قرآن کریم، با توجه به قواعد و ملاکات تفسیری صورت می‌گیرد و هدف از آن درک کامل آیات و فهم مراد واقعی وحی است در مقابل تفاسیر فوق، تفاسیری قرار دارند که مفسر می‌کوشد عقاید و باورهای خود را به قرآن و آیات الهی تحمیل کند.ذهبی در بخشی از کتاب التفسیر و المفسرون خود، ادعا نموده که تفاسیر شیعه چون تحت تأثیر مبانی فقهی و اصولی شیعه است از جمله تفاسیر مذموم تلقی می‌گردد. بررسی وجوب مسح در وضو و آیه مربوط به آن، با توجه به تفاسیر ذکر شده، روشن می‌نماید که شیعه براساس مبانی و قواعد تفسیری اقدام به تفسیر آیه وضو کرده است که ذهبی در این مورد هیچ نقد و ردی ننموده و تنها به نقل اقوال و دلایل ذکر شده پرداخته است.

در این مقاله به دنبال بررسی آیه ششم سوره مائده و جایگاه نحوی کلمه «ارجل» است. این آیه که به آیه وضو شهرت دارد، بیانگر یک حکم مهم شرعی است که اعراب کلمه ارجل تأثیر بسزایی در روشن شدن حکم دارد.کلمه ارجل در آیه ششم سوره مائده به سه گونه رفع، نصب و جر قرائت شده است که دو قرائت جر و نصب مشهورترند. با توجه به اینکه در حالت جری عطف به «رئوسکم» و در حالت نصبی عطف به محل «رئوسکم» و رئوسکم معمول فعل «إمسحوا» است، دانسته می شود که وظیفه پا نیز مانند سر، مسح کردن است، نه شستن. از طرفی، عطفِ ارجل در حالت نصبی بر «وجوهکم» خلاف فصاحت است؛ زیرا در این صورت بین دو معمولِ یک فعل، فاصله به اجنبی شده است و در حالت جر نیز، عطف گرفتن بر «وجوهکم» و قائل به قاعده حمل بر جوار شدن نیز صحیح نیست. با توجه به قواعد نحوی، ارجلکم عطف بر وجوهکم نخواهد بود. بنابراین عطف بر «برئوسکم» است و وظیفه در وضو، مسح کردن پاست نه شستن آن.

وضو، عملی برای رسیدن به طهارت معنوى که مسلمانان روزانه با آن سر و کار دارند و مقدمه برای برخی عبادات؛ مانند نماز  است. همچنین شخص مکلّف باید پیش از طواف کعبه،  مسح کلمات و خطوط قرآن کریم و... دارای وضو باشد. گرچه فریقین؛ شیعه و سنی، در اصل وجوب وضو و مواضعی که باید شسته شود، نظرات مشترک دارند، لیکن در  فرایض، نواقض و...  همچنین در شیوه و روش انجام  و محدوده اعضای وضو و چگونگی مسح اختلاف آراء و نظریات وجود دارد. پیش تر در بحث وضو، به مسأله شستن صورت و دستها و چگونگی آن، نزد شیعه و سنی پرداختیم که در شماره های 87 88  و 89  «میقات حج»، از نظر خوانندگان گذشت و اکنون در این بخش چگونگی انجام مسح سر و وظیفه مکلّف در پاها، عندالفریقین،  بحث و بررسی هایی صورت می گیرد که امیدواریم با مطالعه پژوهش، یافته هایی بر خواننده گرامی روشن شود.

یکی از مسائل فقهی اختلافی شیعه و عامه، مسح پا یا شستن آن در وضو است. آیه 6 سوره مائده از منشأ های اصلی این اختلاف است، زیرا کلمه «ارجل» در آیه مذکور به سه اعراب رفع و نصب و جر قرائت شده است. در تببین و توضیح این قرائت ها و حکم فقهی مستفاد از آنها در بین فقیهان اختلاف است و سعی در توجیه آیه طبق نظر خود نموده اند. در این پژوهش قرائت های سه گانه و حکم مستفاد از آنها از دیدگاه ادبی با استفاده از منابع کتابخانه ای مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. برتری این پژوهش این است که مفاد آیه طبق هر 3 قرائت، به دور از تعصب و بدون پیش داوری فقهی و نظر به روایات مفسره آن، تنها مطابق با قواعد ادبی و نحوی مورد بررسی قرار گرفته است و تقریب ها و اشکالات هر وجه تنظیم و دسته بندی گردیده. طبق این پژوهش قرائت رفع و یکی از وجوه قرائت های نصب و جر مفید هیچکدام از اقوال نیستند و از میان دیگر وجوه قرائت نصب و جر، استفاده حکم مسح بدون اشکال است در حالی که استفاده حکم غسل با ایراد مواجه است.

قرآن، کتاب آسمانی پیامبر خاتم| می باشد که در همه زمینه های زندگی به خصوص اعتقادات، اخلاق و احکام به ما برنامه داده است. در این میان، قسم اعتقادات و احکام از عمده مباحث چالش برانگیز است و هر قسم زوایا و ابعاد گوناگون و متعددی دارند که می طلبد مسائل پیرامون آنها به درستی تبیین گردد. دانستن علم صرف و نحو در دانستن مقصود خداوند در قرآن کریم، کمک شایانی خواهد کرد. در این میان اعراب کلمه «ارجلکم» در آیه 6 سوره مائده؛ زمینه چالشی برای دو گروه شیعه و اهل سنت ایجاد کرده و هرکدام بر اساس خوانش خود از قرائت کلمه «ارجل» حکمی را صادر کردند. این تحقیق با روش تحلیلی، توصیفی و مقارنه ای نتایج به دست آمده را مورد تحلیل دقیق قرار داده و نتایج حاصله، خبر از قرائت این کلمه به سه شکل نصب، جر و رفع می باشد. شیعه معتقد است قرائت نصب و جر در هر دو صورت صحیح است، ولی در قرائت به صورت جر، اعراب آن محلا به لفظ رؤوسکم منصوب است؛ لذا ثابت کرد همان طور که سر را باید مسح کرد، پاها هم باید مسح شود. اما علمای اهل سنت معتقدند فرقی ندارد که ارجل مجرور یا منصوب باشد؛ در هر دو صورت عطف به وجوه و ایدی شده، لذا شستن پا واجب است. در خوانش سوم که قرائت رفعی است؛ این نظریه طرفداران بسیار کمی دارد و ارجل را مبتدا برای خبر محذوف می دانند