آموزش واژه

آموزش واژه های زبان، یکی از مهم ترین مؤلفه های آموزش زبان خارجی است که می تواند هر چهار مهارت اصلی زبان (شنیداری، گفتاری، خواندن و نوشتن) را تحت تأثیر قرار دهد. بر پایه پژوهش هایی که در حوزه آموزش واژه انجام شده است، واژه های پربسامد و پایه زبان، به دلیل فراگیری آسان و کاربرد فراوان در زبان روزمره، از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند. فهرست واژه های پربسامد یا پایه، مجموعه ای از واژه هاست که در پیکره ای زبانی، فراوانی (تکرار) بیشتری داشته اند. برای دست یابی به پیکره ای مناسب، از متن های مطبوعاتی در هفت حوزه گوناگون (مشتمل بر فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، ورزشی، ادبیات داستانی، اقتصادی و علمی) استفاده شد. سپس به مدت 100 روز کاری، پیکره ا ی 2400 متنی، مشتمل بر یک میلیون و دویست هزار واژه استخراج گردید. سپس، با استفاده از نرم افزاری که برای انجام این پژوهش طراحی شده بود، واژه ها براساس گونه برچسب گذاری شدند. در پایان، از میان واژه های برچسب گذاری شده، 2000 واژه ای که بیش از 50 بار تکرار شده اند، به عنوان واژه های پایه زبان فارسی مبتنی بر متون مطبوعاتی معرفی شدند.

ارتباط عمیق ادبیات با لایه های مختلف جوامع و پیوند آن با هویت و میراث فرهنگی، موجب شده است از این ابزار نیرومند و جذاب برای گسترش و آموزش زبان نیز بهره بگیرند. در این مقاله به بررسی اثربخشی بهره گیری از متون ادبی در آموزش واژه به فارسی آموزان عرب زبان پرداخته ایم. برای این منظور، از فارسی آموزان عرب زبان دوره پیشرفته مرکز آموزش زبان فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) افرادی انتخاب شدند و پیش آزمونی با محوریت سنجش دانش واژگانی مربوط به واژه های جدید به کار رفته در متون پژوهش، در قالب متون منظوم و برگردان نثر آنها در دو گروه مساوی آزمون و گواه برگزار گردید. پس از آن، پس آزمونی برگزار شد. نمرات دو گروه آزمون و گواه در پیش آزمون و پس آزمون با آزمون تحلیل هم وردایی بررسی شد. نتایج تحلیل آماری حاکی است اگرچه فارسی آموزان گروه پیش آزمون در پاسخ گویی به پرسش های پس آزمون، عملکرد بهتری داشته اند، این تفاوت در عملکرد، معنادار نیست و درنتیجه فرضیه پژوهش که به کارآمدی و تأثیر بیشتر آموزش واژه به فارسی آموزان عرب زبان از طریق متون منظوم در مقایسه با متون منثور تأکید دارد، به اثبات نمی رسد.

آموزش واژه بخش مهمی از آموزش زبان است. در برنامه درسی فارسی دوره ابتدایی، توجه درخوری به واژگان شده است، اما این مقوله در کتاب فارسی "بخوانیم" پایه اول مورد غفلت واقع شده است . در مقاله حاضر با توجه به ملاحظات راهنمای برنامه، کتاب "بخوانیم" پایه اول نقد واژگانی می شود. بدین منظور، نخست واژه های نگاره ها و متن درس ها در برنامه اکسل وارد شد تا بسامدگیری و مقوله بندی ممکن شود. پس از آن، موارد تخطی از برنامه، مثل وجود واژه های تک بسامدی، ترتیب نامناسب، تفاوت های بسامدی، ناهمخوانی واژه های نگاره ها و دروس ، فاصله واژه با دنیای کودک به طور مستند ارائه شد. با توجه به نقش آموزشی واژه ها ، ارائه طبقه بندی جدیدی از آنها (مثل واژه های پایه، واژه های حاشیه، واژه های نشانه آموز) و در نهایت ارائه مدل فراواژه برای نشان دادن مناسبات انواع واژه ها از موارد قابل توجه این مقاله است. در پرتو مدل ارائه شده می توان به آموزش واژه در پایه اول جهت ویژه ای بخشید.   

برای یادگیری زبان تسلط بر چهار مهارت اصلی زبانی مهم است. پایه و اساس این مهارت ها یاددهی و یادگیری واژه است. زیرا واژگان مهم ترین بخش زبان آموزی است. آنچه در دنیای امروز بسیار اهمیت دارد، انتقال معناست که نیازمند بهره مندی از دانش واژگانی است. یکی از دلایل آموزش واژه، گسترش مفهومی دایره واژگان و همچنین جهانی شدن و گسترش ارتباطات جهانی است. در دوره های آموزشی می کوشند بخش واژگان به نحو کارآمدی طراحی بشود و شامل ارزشیابی دانش واژگانی زبان آموزان نیز باشد. در آموزش واژگان، انتخاب لغاتی که باید آموزش داده شوند، شیوه تدریس آنها و ارزشیابی دانش واژگانی و روند رشد یادگیری واژه مهم اند. پیشرفت مهارت های زبانی بر اساس نتایج آزمون ها مورد سنجش قرار می گیرد. ارزشیابی صحیح واژگان نقاط قوت و ضعف موجود در آموزش مهارت های زبانی و میزان آمادگی زبان آموزان را برای کسب آموزش های بعدی روشن می سازد. در این مقاله با روش تحقیق کتابخانه ای و موردی با تکیه بر تجربه کار در آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان، اهمیت آموزش واژه برای کسب مهارت های زبانی نشان داده شده و همچنین به اهمیت ارزشیابی و سنجشِ میزان یادگیری زبان آموزان، به عنوان نمایانگر موفقیت یا عدم موفقیت برنامه ی آموزشی، پرداخته می شود. در پایان به این نتیجه می رسیم که یکی از مهم ترین حوزه های آموزش، آموزش واژگان و بالا بردن دایره لغات زبان آموز است که باید با استفاده از هر چهار مهارت زبانی به آن دست یافت.

آزمون سازی بخش مهمی از آموزش هر زبان و بخش مهمی از یادگیری زبان است. آزمون اندازه واژگانی یکی از انواع آزمون های تعیین سطح است که برای مشخص کردن میزان دانش واژگانی زبان آموزان و پیش بینی بهترین آموزش بر اساس دانش زبان آموزان به کار می رود. این آزمون در بسیاری از زبان های دنیا طراحی شده اما تاکنون برای زبان فارسی انجام نشده است. برای طراحی یک آزمون اندازه واژگانی باید به بسامد واژه های مورد استفاده توجه کرد که این مورد با مطالعه روی پیکره های زبانی به دست می آید. پیکره مورد استفاده این پژوهش پیکره متن های مطبوعاتی است. برای طراحی این آزمون 80 سؤال طرح و به ترتیب، از پربسامد به کم بسامد مرتب شد. سوالات به صورت کامپیوتری درآمده و لینک آن برای زبان آموزان ارسال شد. در این پژوهش 130 نفر به آزمون پاسخ داده و 45 نفر نیز در بازآمون شرکت کردند. بررسی محتوایی آزمون نشان داد آزمون اندازه واژگانی از روایی برخوردار است. تحلیل داده های آزمون نشان می دهد میانگین نمرات با افزایش سطح زبانی بیشتر شده است. بررسی داده های آماری از جمله چولگی نشان داد توزیع داده ها نرمال است. همچنین نتایج تحلیل واریانس نشان دهنده تفاوت معناداری میان میانگین نمرات گرو ه های مختلف نوآموز، مقدماتی، میانی و پیشرفته در این آزمون معنادار است. به علاوه، محاسبه همبستگی با استفاده از ضریب پیرسون نشان می دهد آزمون دارای پایایی است. تفسیر نمرات سطوح مختلف زبانی نیز انجام و مشخص شد هر بازه از نمره می تواند مشخص کننده یک سطح زبانی مشخص باشد. براساس این پژوهش می توان گفت آزمون اندازه واژگانی می تواند به مثابه یک آزمون تعیین سطح، سطح زبانی زبان آموزان را مشخص کند.

امروزه تلاش های پرثمری را در حوزه آموزش زبان فارسی شاهدیم؛ باوجوداین، به علت فقدان مطالعات وافی و کافی و نیز پژوهش های بنیادین در این زمینه، هنوز کاستی هایی به چشم می خورد. واژه گزینی و آموزش علمی واژه یکی از همین حوزه هاست که با ابهاماتی، چون اصول گزینش واژه های آموزشی زبان فارسی، سطح بندی واژه ها و نحوه آموزش آنها مواجه است. در آموزش واژه های زبان دوم/ خارجی، بسامد واژگانی و کاربردی بودن واژه ها دو اصل مهم تلقی می شوند. پژوهش حاضر با هدف بررسی واژه گزینی دو مجموعه آموزشی شیراز و پرفا و مقایسه بسامد واژه های آموزشی آنها انجام گرفته و از این رو، بسامد واژگانی این دو مجموعه با یکدیگر مقایسه شده است. واژه های هر مجموعه به روش کتابخانه ای از واژه نامه انتهای کتاب ها جمع آوری شده است. سپس، میزان بسامد واژه های این دو مجموعه با فهرست واژه های چند پژوهش دیگر مقایسه شد. تحلیل داده ها در این پژوهش با استفاده از نرم افزار مایکروسافت اکسل و روش های جدول محوری و فرمول نویسی انجام شده است. نتایج پژوهش نشان می دهند که در مجموع، 864 واژه، یعنی بیش از 30 درصد از واژه های این دو مجموعه مشترک هستند. همچنین، 15/47 درصد از واژه های مجموعه شیراز و 75/38 درصد از واژه های مجموعه پرفا حداقل در یک فهرست آمده اند. در نهایت، می توان چنین برداشت کرد که مجموعه شیراز با اشتراک حدود 50 درصد از واژگان آموزشی خود با حداقل یکی از فهرست های بسامدی انتخابی، وضعیت بهتری از جهت بسامد واژگانی نسبت به مجموعه پرفا دارد.