اوحدی مراغه ای

بررسی و تبیین سنت و مشرب عرفانی شاعرانِ عارف از ارزشمندترین پژوهش های ادبی عرفانی و نخستین گام در شناخت آرا و اندیشه های عرفانی آنان است. درواقع تا مشرب عرفانی یک شاعرِ عارف به درستی شناخته نشود و تا معلوم نگردد جزو کدام یک از دو گروه عارفان سنت اول یا دوم عرفانی است، بسیاری از اشعار عرفانی او را نمی توان به درستی فهمید. در این پژوهش پس از مقدمه، تبیین می شود که اوحدی مراغه ای از عارفان کدام سنت عرفانی (سنت اول یا دوم) است؛ درواقع با بررسی هدف و غایت عارف، روش رسیدن به هدف، موضوعات و مفاهیمی که مطرح کرده است، زبان عرفانی و نظام پرورشی شاعر، آشکار می شود که اوحدی از عارفان سنت اول عرفانی است. پس از آن، مشرب عرفانی او بررسی می شود. برای این بررسی به این مسائل در آثار اوحدی توجه شده است: مبدأ و مقصد سلوک، مراحل میان مبدأ و مقصد، ترتیب مراحل سیروسلوک و مبنای تقدم و تأخر آنها، میزان و نوع تأثیر هریک از مراحل سلوک در سیر استکمالی نفس، ویژگی ها و توانایی هایی که برای پیمودن این مراحل لازم است، راه های فراهم آوردن این ویژگی ها و توانایی ها. با روشن شدن این موارد، مشرب عرفانی اوحدی نیز شناخته می شود.

در دیوان اوحدی مراغه ای چهار غزل به گویش قدیم مردم اصفهان دیده می شود که در نسخه های خطی، کاستی ها و تصرفات فراوانی بدان ها راه یافته است، به گونه ای که گاهی برخی واژه ها حتی در دو دست نویس هم یکسان نیست، و متن های چاپی دیوان اوحدی نیز وضعیت مناسب تری ندارد. اگرچه ادیب طوسی به سال 1342 خورشیدی، سه غزل از این چهار غزل را در مقاله ای تصحیح، برگردان به فارسی و آوانگاری، و تا حدی اشکالات این سه غزل را برطرف کرده است، اما کار او نیز خالی از اشکال نیست و کاستی هایی دارد. از این روی، تصحیح و گزارش دوباره این سه غزل، و البته غزلی که وی بدان نپرداخته است، بایسته می نماید. در این جستار، پس از مقدمه و بیانِ پیشینه پژوهش و معرفی نسخه ها و متن های دسترس، همه غزل های گویشی اوحدی مراغه ای تصحیحِ انتقادی، گزارش و در صورت لزوم حرکت گذاری یا آوانگاری گردیده است. نیز از برخی کاستی های مقاله ادیب طوسی، در گزارش ابیات سخن رفته است.

بی شک اخلاق از اساسی ترین مباحث زندگی فردی و اجتماعی هر ملّت می باشد. در اسلام، بعد از یکتاپرستی هیچ موضوعی مانند اخلاق مورد اهتمام واقع نگردیده است. به همین علّت، مسائل اخلاقی در شعر و ادب هر ملتی، به ویژه حوزه ادبیات فارسی، انعکاس فراوان دارد. پژوهش حاضر به شیوه تحلیلی- توصیفی و گرد آوری اطلاعات از دیوان شعر اوحدی مراغه ای و مجموعه پنج جلدی کتاب امالی شریف المرتضی و استخراج اشعاری که حاوی مضامین اخلاقی و تربیتی بوده اند، تدوین شده است. از نتایج این پژوهش چنین بر می آید که این شاعران دارای مکتب فکری هستند و با بنیان دانشگاه اندیشه به علوم مختلف اشراف داشته اند و با زایش اندیشه خلّاق، نابغه روزگار خود و الگوی ماندگاری در تاریخ،برای جهان بشریت شده اند. دیگر اینکه رویکردهای اخلاقی و تربیتی مشترک در شعر این شاعران، از جمله توجه به تهذیب نفس، صبر و بردباری، ظلم ستیزی،تواضع و فروتنی، عفو و بخشش، حُسن خلق و ...است که باعث می شود،سخن و کلامشان هرگز رنگ کهنگی به خود نگیرد. دستاورد دیگر این پژوهش بیانگر این است که ادبیات، هنر لفظ گردانی واژه ها در قالب شعر و داستان یا حکایت و طنز نیست، بلکه معرف مکاتب فکری بزرگ و خردمندانه ای است که می تواند راهنمای جهان بشریت باشد و علم و هنر تلفیقی ورود به دنیای علوم دیگر است و آن را می توان به اب العلوم و یا ام العلوم تعبیر کر؛ زیرا تمامی دانش ها و علوم دیگر برای عرضه خود و ایجاد روابط علمی و انسانی ، نیازمند دانش زبانی ادبیات هستند.

در فرهنگ اسلامی، قرآن به عنوان کتاب آسمانی یکی از مهم ترین منابع اخلاقی و تربیتی است. به همین دلیل از سوی بسیاری از هنرمندان و شعرا در دوره های تاریخی به عنوان یک منبع غنی استفاده شده است. از سوی دیگر هنر شعرسرایی نیز در ادوار گذشته و حال به مثابه ابزاری کارآمد، در اختیار شاعران بوده است. همواره آن را وسیله انتقال افکار و عقاید و اندیشه خلاق و هوشمندانه خود در رفع مشکلات و موانع و چالش های گوناگون می دانستند و با توجه به شرایط جامعه و مخاطبین آن، نقاب از رخ اندیشه بر می داشتند و راهکار مناسب را به جامعه هدیه می کردند. بر همین اساس پژوهش حاضر به بررسی اشعار تعلیمی و تربیتی دو شاعر بزرگ شریف المرتضی و اوحدی مراغه ای پرداخته است. شعر این شاعران نیز متأثر از دو دوران حاکمیت مغولان و آل بویه است. در دوران آل بویه و مغولان برای شاعران و اهل علم ارزش خاصی قائل بودند. در دوران اوحدی مراغه ای ارزش عرفان و تصوف در ایران به اوج خود رسیده است. پژوهش حاضر به روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر داده های منابع کتابخانه ای به رشته تحریر درآمده است. از نتایج این پژوهش چنین برمی آید که اشعار این شاعران دربردارنده معانی و مضامین والای اخلاقی و تربیتی و اجتماعی هستند که جوامع امروزی هم می توانند از آن ها الگو بگیرند. اهداف پژوهش بازشناسی مضامین اخلاقی و تربیتی در قرآن و شعر در دوران حاکمیت آل بویه و مغولان. مطالعه مضامین اخلاقی و تربیتی در آثار شریف مرتضی و اوحدی مراغه ای. سؤالات پژوهش مضامین اخلاقی و تربیتی چه جایگاهی در قرآن و شعر دوره آل بویه و مغولان دارند؟ مضامین اخلاقی و تربیتی چه جایگاهی در آثار شریف مرتضی و اوحدی مراغه ای داشته است؟

استفاده از سنگ قبر برای نشان دادن محل دفن مردگان سنتی باستانی است و به مرور زمان گونه و اشکال و ابعاد اندازه های آن وابسته به اهمیت سنت ها و فرهنگ و مذهب و همچنین تأثیری که متوفی در طول زندگی بر خانواده و جامعه خود داشته ساخته شده و تغییر یافته است سنگ های قبر همچنین نقش مهمی در حفظ تاریخ دارند، زیرا اغلب دارای کتیبه هایی هستند که بینشی در مورد افراد مدفون در زیر آن ها و شیوه های فرهنگی آن دوره تاریخی را ارائه می دهند. سنگ قبرهای دوره اسلامی نقش مهمی در بازشناسی فرهنگ اسلامی در اعصار گذشته دارند. اوحدی مراغه ای شاعر اواخر قرن هفت و اوایل قرن هشت هجری قمری است و مزار آن در گورستانی در مراغه و سنگ قبرش صندوقی شکل و از نوع ماسه سنگ با تزئینات و کتیبه حجاری شده است. در این مقاله با استفاده از مطالعات میدانی، کتابخانه ای و آزمایشگاهی به گونه شناسی و ساختارشناسی و بازسازی حفاظتی- دیجیتال از سنگ قبر اوحدی مراغه ای پرداخته شده است. استفاده از این روش قبل از انجام فعالیت های حفاظتی و مرمتی فیزیکی می تواند راهگشایی در نمایش آنچه رخ خواهد داد باشد. مرمتگر می تواند با انجام بازسازی های دیجیتالی تصویر کلی از اثر مرمت شده را در اختیار پژوهشگران قرار دهد.