شهادت جوارح

قرآن و حدیث، بر حشر موجودات در روز قیامت و گواهی و شهادت آنها تصریح می کند. این برانگیختگی و گواهی افزون بر شعورمندی، گونه و مرتبه شعور آنها را نیز روشن می سازد. گروهی از متکلّمان و مفسّران، حشر موجودات مادون انسان را نابودی آنها می دانند و گروهی دیگر معتقدند که حشر آنها صرفا برای کیفر است. اشارات آیات کریمه و احادیث معصومان علیهم السّلام نشان می دهد که همه موجودات، محشور شده و به اندازه گستره و توان وجودی، درک و شعورشان حساب پس می دهند. اعتقاد به تسبیح، سجده، نطق، حشر، گواهی و دیگر مؤلّفه های شعور در موجودات، آثار و کارکردهای تربیتی، حقوقی، بهداشتی و نظری در پی دارد.