کثرت گرایى

کثرت گرایان با استناد به بخشى از آیه 48 سوره مائده «لکل جعلنا منکم شرعه و منهاجا» که در آن از تعلق اراده الهى به کثرت ادیان سخن مى گوید، سعى دارند این آیه را بعنوان یکى از مستندات قرآنى نظریه خود، معرفى نمایند. نگارنده پس از دقت در چگونگى استدلال کثرت گرایان در باب چگونگى دلالت آیه بر مدعاى شان، و همچنین بررسى دیدگاههاى مفسران در مورد معنا و دلالت آیه مورد بحث، در نهایت به این نتیجه رسیده است که براى پاسخ به این پرسش که آیا آیه مورد نظر، مى تواند مؤید نظریه کثرت گرایان به شمار آید یا خیر؟ باید به رابطه ایجاد شده بین «تکثر شرایع» و «ابتلاء» که در بخش دیگر آیه بدان تصریح شده: «لو شاء الله لجعلکم امه واحده و لکن لیبلوکم»، توجه ویژه داشت. در واقع بین این دو مفهوم یعنى تکثر شرایع و ابتلا ارتباطى برقرار شده که اولاً کشف وجود این تعلق و پیوند و ثانیاً ارائه تبیین درستى از آن، آنگونه که مدنظر آیه است، مى تواند ما را در راستاى اظهار نظرى مستدل و قابل دفاع در باب دلالت یا عدم دلالت آیه بر نظریه کثرت گرایان، یارى رساند.

مک اینتایر و پینکافس از مهم ترین احیاگران فضیلت گرایى به شمار مى آیند. نظریات این دو فیلسوف علاوه بر آنکه از جهت احیاى فضیلت گرایى مهم است، به لحاظ نقد دیدگاه هاى رقیب نیز حایز اهمیت مى باشد. بدون تردید، مقایسه تقاریر مختلف فضیلت گرایى از جمله دو دیدگاه مزبور مى تواند در درک عمیق تر مدعا و ادله فضیلت گرایى و نیز گستره آن مفید باشد. در پژوهش حاضر سعى شده تا با مرورى بر اندیشه اخلاقى مک اینتایر و پینکافس، به بررسى تطبیقى این دو دیدگاه پرداخته شود. نتایج تحقیق حاکى از آن است که مک اینتایر و پینکافس على رغم اشتراک در نقد دیدگاه هاى رقیب و نیز ترجیح و تبلیغ فضیلت گرایى، در برخى جهات با هم اختلاف نظر اساسى دارند. از مهم ترین اختلافات مک اینتایر و پینکافس مى توان به این موارد اشاره کرد: مک اینتایر ضد لیبرالیسم است و پینکافس لیبرالیست؛ مک اینتایر تحویل گراست و پینکافس ضدتحویل گرا؛ مک اینتایر وحدت گراست و پینکافس کثرت گرا؛ مک اینتایر برخلاف پینکافس بر نقش جامعه به عنوان عامل هویت ساز انسان و تاریخ به عنوان عنصرى تعیین کننده در فهم معناى فضیلت اصرار دارد.

با توجه به کثرت ادیان در زمان حاضر و ادعاى پیروان آن مبنى بر حقانیت دین خود و آخرین بودنِ آن، این دو سؤال در طول سالیان متمادى، فیلسوفان دین و الهى دانان را به خود مشغول نموده که اولاً، کدام دین از حقانیت برخوردار است؟ و ثانیا، پیروى از کدام یک از ادیان، نجات و سعادت را به ارمغان خواهد آورد؟ پاسخ به این دو سؤال مهم معمولاً در قالب سه رویکرد مطرح مى شود: انحصارگرایى، پلورالیزم (کثرت گرایى دینى) و شمول گرایى. اما علامه طباطبائى در رویکردى نوین، با مطرح نمودن حقیقت مشترک ادیان آسمانى و وحدت ذاتى ادیان، صورت مسئله و نزاع را تغییر داده و وجود کثرت و تنوع در میان ادیان الهى را از اساس باطل مى داند. در واقع، ایشان پس از تخریب مبناى بحث، به طراحى بناى نوینى پرداخته که در آن فقط یک دین مطرح است که حقیقت نیز همواره با هموست. ایشان همچنین با طرح عنوان «مستضعف» درباره برخى از پیروان ادیان، فضاى جدیدى در مسئله نجات ایجاد مى نماید. این نوشتار به تبیین دیدگاه علامه طباطبائى در خصوص حقانیت ادیان و مسئله نجات پرداخته و با بررسى نظرات ایشان، رویکرد نوین و متفاوتى را در این موضوع ارائه مى نماید.