علمای مسلمان

در سده های 11 و 12 ق/ 17 و 18 م، شمار بسیاری از سفرا و نمایندگان سیاسی از طرف کشورهای استعمارگر اروپایی به سوی جهان اسلام روانه گردیدند. مدتها طول کشید تا علمای مسلمان به اهداف استعماری آنها پی ببرند و عکس العمل نشان دهند. معمولا این ماموران سیاسی را هیاتهای تبلیغی مسیحی، همراهی می کرد. این هیات ها به تبلیغ مسیحیت در بین مردم پرداخته و همچنین زمینه را برای پذیرش حکومت استعماری آماده می کردند.یکی از مهم ترین فعالیت های هیات های مسیحی نوشتن کتاب بر ضد اسلام بود. علمای مسلمان به پاسخگویی در برابر آنها پرداختند. این مقاله با پرداختن به فعالی تهای مبلغان اروپایی بین مسلمانان ایران و هند و ردیه هایی که بر ضد اسلام نوشتند این نکته را روشن کرده است که نوشتن ردیه های علمای مسلمان بر ضد مبلغان مسیحی که همچون بازوی دولت های استعماری عمل می کردند نخستین واکنش علمای مسلمان در برابر غرب بود.

حسین بن منصور حلّاج (244- 309 ق) از چهره های سرشناس تصوّف و عرفان اسلامی است که زندگی، اندیشه، و به ویژه کشته شدن وی در تاریخ تصوّف پیوسته معرکة آرای متقابل و حتی متناقض بوده است. در گفتار و نوشتار وی بیش از هر موضوع دیگری اندیشه های وحدت وجود با زبان رمز و شطح و بیانِ سرشار از وجد و سُکر نمود دارد تا جایی که می توان «أنا الحق» او را آشکارترین تجلی اندیشة وحدت وجودیِ وی برشمرد. حلّاج به دلیل اعتقاد نداشتن به علوم ظاهر و کافی ندانستن آن برای وصول به حضرت حق غالباً با علمای قشری موضع انکار و ستیز داشت. اختلاف برخی از این علما با حلّاج امری اعتقادی بوده که عمده ترین آن اشاعه تفکر وحدت وجود است که با اصول دین و توحید ذات در تعارض بود. در این مقاله درصددآنیم که با بررسی رویکردهای متفاوت علمای مسلمان دربارة افکار و اندیشه های حلّاج و مقایسه و تحلیل آرا و اندیشه های موافق و مخالف به بررسی و تحلیل توقیع صادره از جانب امام زمان (عج) به حسین بن روح نوبختی بپردازیم.