مطالب مرتبط با کلیدواژه

آزمایش EPMA


۱.

کانی شناسی ترکیبات گِل مُهرهای ساسانی

کلیدواژه‌ها: ساسانیان گل مهر آزمایش EPMA مواد ترکیبی گِل مهر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۴۵ تعداد دانلود : ۳۵۹
امپراتوری ساسانی یکی از باشکوه ترین سلسله های ایران باستان بوده است؛ از این دوره، هم آثار باستان شناختی و هم دست نویس های پهلوی زرتشتی ارزشمندی وجود دارد. افزون بر این، تأثیر آیین گفتاری این دوره بر دورۀ پساساسانی نیز غیرقابل انکار است. با وجود این، گل مهرهای نوشته دار و بی نوشتۀ ساسانی یکی از مهم ترین آثار به جامانده از این دورۀ باشکوه است. گل مهرهای ساسانی در شناخت جغرافیای اداری روزگار ساسانی یکی از مهم ترین منابع به شمار می آیند. در یک سدۀ گذشته در موضوع ویژگی هنری و نوشته های آن ها کارهای ارزشمندی به چاپ رسیده است. باتوجه به اهمیت این منابع، در این مقاله تلاش شده تا با یک آزمایش فنی مبتنی بر «EPMA: Electron Probe Micro-Analyzer» (میکرو آنالایزر الکترون پروب) برای نخستین بار بر مواد ترکیبی این گل مهر ها تمرکز شود. این مقاله بر تشخیص ترکیبات گل مهر از دید کانی شناسی و پاسخ به این پرسش که، آیا سازندگان این گل مهرها در ساخت آن ها از استاندارد خاصی پیروی می کردند یا نه؟ تأکید دارد. نگارندگان برای انجام این آزمایش های فنی، قطعات بسیار ریزی از گل مهرهای سه محوطۀ شناخته شدۀ ساسانی، یعنی: «تخت سلیمان»، «قصر ابونصر» و «تپه کبودان» را انتخاب کرده اند. برای پاسخ به پرسش اصلی مقاله، آزمایش «ای. پی. ام. ای» (EPMA) انتخاب شده است که یکی از دقیق ترین آزمایش ها برای انجام این پژوهش محسوب می شود. در مرحلۀ نخست، ابتدا عناصر ترکیبی ثابت از هر گل مهر (محوطه) را به دست آورده و سپس ترکیبات گل مهرهای سه محوطۀ ساسانی، ارزیابی و باهم سنجیده شده اند. هدف از این ارزیابی، پاسخ به این پرسش است که، آیا سازندگان گل مهرها از معادن خاصی برای انتخاب گِل خام استفاده می کرده اند؟ آیا آن ها برای انجام این کار و برای انتخاب آن گل، از دانش (اطلاعات) خاصی پیروی می کردند؟ نتایج آزمایش ها نشان می دهد که سازندگان گِل خام (مواد اولیه) خود را از هرجایی انتخاب نکرده و در این موضوع بسیار دقیق عمل کرده اند. نزدیکیِ عناصر ترکیبی نمونه های دو محوطۀ مهم تخت سلیمان و قصر ابونصر نشان می دهد که سازندگان این آثار از دانش و فهم فوق العاده ای در زمینۀ انتخاب مواد اولیه برخوردار بوده اند.