نظریه فوکو

دلیل توجه به نظریه/ نظریه های پسامدرن هرچه باشد، امروزه چهارچوب نظری بسیاری از پژوهش های انتشاریافته همین نظریه/ نظریه ها هستند. کاربست این نظریه/ نظریه ها نیز معمولاً به دو شکل انجام می شود: الف) با ارائه تصویری بسیط و ساده شده از پست مدرنیسم (در این حالت تفاوت میان نظریه های پسامدرن نادیده گرفته می شود) مؤلفه های اصلی آن مانند عدم قطعیت، و ... استخراج و درادامه متن براساس آن مؤلفه ها تحلیل/ تبیین می شود، ب) فقط یکی از نظریه های پسامدرن مانند شالوده شکنی دریدا انتخاب شده است، نظریه مذکور اساس بررسی متن قرار داده می شود. باوجود انبوه این پژوهش ها، چنین به نظر می رسد که کاربست نظریه/ نظریه های پسامدرن نقش چندانی در انباشت دانش ادبی ما نداشته است. هرچند که برای این عدم موفقیت دلایل گوناگونی می توان ذکر کرد، یکی از اصلی ترین این دلایل کاربست تقلیل گرایانه نظریه های پسامدرن است. نگارنده مقاله حاضر می کوشد با بررسی یکی از اصلی ترین پژوهش های صورت گرفته براساس نظریه/ نظریه های پسامدرن یعنی داستان کوتاه در ایران: داستان های پسامدرن (البته آن هم با تأکید بر فصل نهم آن، یعنی فصل شخصیت پردازی پسامدرن: نظریه فوکو) از چرایی این تقلیل گرایی و نتایج آن سخن گوید. اصلی ترین دلایل کاربست تقلیل گرایانه نظریه های ادبی در کتاب حاضر عبارت اند از: ساختار درس نامه ای کتاب، ناسازگاری نظریه و متن در برخی از فصول، تقلیل نظریه های ادبی، و ...

یعدّ النّقد الثّقافی من أهم الظّواهر الأدبیه فی أدب ما بعد الحداثه والّذی یهتمّ باستکشاف الأَنساق الثّقافیه المضمره ودراستها فی سیاقها الثّقافی والاجتماعی السّیاسی والتّاریخی والمؤسّساتی فهماً وتفسیراً. من بین الثقافات المختلفه، الثّقافه العراقیه مرّت بسنواتٍ عصیبهٍ وذاقت تجربهً مریرهً تحت طاحونه الحروب؛ الحرب المفروضه على إیران أولاً والحرب ضدَّ الکویت ثانیاً وما شاهدته من الغزو الأمریکی وظهور الجَماعات المتطرّفه. فکلّ ما رسَمه فی الأعمال الأدبیّه المعاصره یساهم السّرد فی البوح عن آهات الإنسان العراقی المعاصر وما تدوی من العاهات الثّقافیه التی جعلها أحمد سعداوی الروائی العراقی المعاصر موضوع اهتمامه للتّطرّق إلیها فی أعماله؛ حیث باتت روایه إنّه یحلم أو یلعب أو یموت تصویراً وسرداً یعالج ما ینقص المجتمع تقویضه. هذه الروایه یثور على العاهات الثقافیه بتصویره فضاءات فساد استخدام القوّه بأحسن ما یکون. هذا وقد عالج المقال العاهات الثّقافیه عبر الخطاب الفوکولی الّذی یعتمد على تقنیات القوّه لیکشف عن تأثیرات السّلطه وما نتج عنه من العنف. فیتطرق المقال إلى تبیین الأنساق المضمره الثّقافیه والتّاریخیه عبرَ البیئه الحضاریه وما یُتقن الاختفاء تحتَ عباءه النّص على أساس المنهج الوصفی – التحلیلی. فجُلّ ما توصل إلیه هو أنّ استخدام القوّه بأنواعه الثّلاثه المتمثّله فی نظریه فوکو أدّت إلى عاهات ثَقافیه تتمثّل فی ضعف إیدیولوجیا والهجره والانحطاط الخلقی الذی یتظاهر فی السبّ والتّوبیخ والشّجار والعصیان والاستهزاء بمشاعر الآخرین، مروراً بالمنابزه بالألقاب ووصف الآخرین بالصّفات السیئه.